Uroczystym poświęceniem sztandaru Urzędu Dozoru Technicznego, ufundowanego przez jego pracowników z okazji jubileuszu, zainaugurowano 21 października 2010 r. obchody 100-lecia polskiego dozoru technicznego.
W 1782 r. James Watt skonstruował pierwszy kocioł parowy. Dzięki temu wynalazkowi w XIX wieku nastąpiło znaczne ożywienie przemysłu. Kotły parowe znajdowały coraz szersze zastosowanie. Wzrastały ich parametry robocze. Niestety równocześnie niski poziom technologii wytwarzania i słabe kwalifikacje obsługujących sprawiały, że rosła liczba awarii, częstokroć groźnych w skutkach dla ludzkiego zdrowia, życia i mienia. Zaistniała zatem konieczność wprowadzenia uregulowań prawnych i technicznych w zakresie konstruowania i eksploatacji kotłów oraz stworzenia organizacji uprawnionych do egzekwowania tych wymagań. Taka była geneza powstania dozoru technicznego na świecie: „w celu zapewnienia bezpieczeństwa eksploatacji kotłów parowych”.
W Anglii, Austrii, Francji, Belgii, Niemczech, Włoszech i Rosji powstały stowarzyszenia dozoru kotłów parowych, które w 1888 r. utworzyły Międzynarodowy Związek Stowarzyszeń Dozoru Kotłów.
W Królestwie Polskim
Polscy przemysłowcy w Królestwie Polskim również dostrzegli potrzebę stworzenia specjalistycznej organizacji technicznej, wspierającej ich w zapewnieniu bezpiecznej i ekonomicznej eksploatacji kotłów poprzez wykonywanie niezależnych inspekcji. Opracowali Statut (Ustawę) Warszawskiego Stowarzyszenia dla Dozoru nad Kotłami Parowymi i uzyskali jego zatwierdzenie przez ministra handlu i przemysłu Rosji w dniu 7 stycznia 1911 r. Tę datę uważamy za początek polskiego dozoru technicznego, ponieważ była to pierwsza tego rodzaju organizacja, którą na ziemiach polskich, choć pod zaborami, zorganizował i poprowadził personel narodowości polskiej.
Urząd Dozoru Technicznego jest kontynuatorem działalności powstałego tego dnia Warszawskiego Stowarzyszenia dla Dozoru nad Kotłami Parowymi.
Warszawskie Stowarzyszenie dla Dozoru nad Kotłami Parowymi obejmowało działalnością 10 ówczesnych guberni. Miało biura okręgowe i oddziałowe w Warszawie, Łodzi, Dąbrowie Górniczej, w Lublinie i w Skarżysku. Jako przepisy techniczne dla materiałów i obliczeń wytrzymałościowych przyjmowano tzw. normy hamburskie i würzburskie z 1905 roku. Stowarzyszenie organizowało też kursy i odczyty w celu przygotowania zawodowego palaczy, maszynistów i elektromonterów, a także prowadziło Biuro Porad Technicznych i Ekspertyz, m.in. dla opracowania projektów i modyfikacji kotłów.
II Rzeczpospolita
Po I Wojnie Światowej i odzyskaniu przez Polskę niepodległości konieczne było przywrócenie działalności organizacji dozorowych i ujednolicenie zasad ich pracy. Warszawskie Stowarzyszenie kontynuowało działalność na dotychczasowym terenie, a także na terenie rozszerzonym o były zabór austriacki.
30 czerwca 1921 r. weszła w życie pierwsza w Rzeczypospolitej ustawa o nadzorze nad kotłami parowymi. Na jej podstawie trzy stowarzyszenia dozoru kotłów: w Poznaniu, w Warszawie i w Katowicach, sprawowały dozór nad kotłami parowymi i zbiornikami ciśnieniowymi oraz wytwornicami acetylenu. Od 1925 r. Stowarzyszenie w Warszawie dozorowało również dźwigi. W Poznaniu i w Katowicach zorganizowano oddziały cieplne, a od 1935 r. w Poznaniu działało Laboratorium Wytrzymałościowo-Metalograficzne, badające głównie materiały kotłowe.
W latach 1921–1937 minister przemysłu i handlu wydał pierwszy pakiet rozporządzeń regulujących sprawy techniczne w zakresie budowy, ustawiania i dozoru kotłów parowych oraz wymagania dotyczące osób obsługujących kotły parowe. W okresie międzywojennym stowarzyszenia dozorowe rozwijały również działalność w dziedzinach racjonalnej gospodarki paliwowo-energetycznej i popularyzacji zagadnień bezpieczeństwa technicznego.
W czasie II Wojny Światowej dozory techniczne działały w szczątkowej formie na rzecz okupantów i ponosiły ogromne straty kadrowe. Odbudowa przemysłu po wojnie wymagała reaktywacji działalności dozoru technicznego, a do końca 1945 r. do pracy powróciło zaledwie 61 osób. Stowarzyszenia Dozoru Kotłów w Katowicach, Poznaniu i w Warszawie kontynuowały swoją działalność, choć początkowo była ona mocno ograniczona z uwagi na skutki działań wojennych.
Urząd w czasach PRL
26 października 1950 r. ukazał się dekret powołujący Urząd Dozoru Technicznego z siedzibą w Warszawie oraz Zarządzenie Ministra Przemysłu Ciężkiego w sprawie statutu Urzędu Dozoru Technicznego. W miejsce dotychczasowych stowarzyszeń utworzono organy terenowe Urzędu Dozoru Technicznego (Biura Terenowe): w Katowicach, w Warszawie i w Poznaniu. Każde z nich miało oddzielne inspektoraty (ekspozytury) do spraw kotłowych, zbiornikowych, butlowo-acetylenowych i dźwignicowych.
Urzędowi zlecono sprawowanie nadzoru nad wykonywaniem przepisów prawnych i technicznych z zakresu dozoru technicznego, a także opracowywanie projektów przepisów oraz dopuszczanie wytwórców do spawania kotłów i zbiorników. Nadal jednak obowiązywały przedwojenne przepisy techniczne, uzupełniane doraźnie okólnikami technicznymi UDT.
Powstanie wielkich zakładów przemysłowych, takich jak np. Nowa Huta i Huta Warszawa, Raciborska Fabryka Kotłów, FSO Warszawa, elektrownie Jaworzno, Skawina, Zakłady Azotowe Puławy pociągało za sobą konieczność rozwoju jednostek dozoru technicznego.
W maju 1961 roku weszła w życie pierwsza ustawa o dozorze technicznym, uchylając przedwojenną ustawę o nadzorze nad kotłami parowymi.
Nowa ustawa m.in. poszerzyła czynności dozorowe o wydawanie urzędowych uprawnień i zgody organów dozoru technicznego na spawanie i przeróbki urządzeń technicznych. Wprowadziła obowiązek uzyskiwania decyzji organów dozoru technicznego w przedmiocie dopuszczania urządzeń technicznych do eksploatacji i zgłaszania tym organom niebezpiecznych uszkodzeń, awarii i nieszczęśliwych wypadków związanych z tymi urządzeniami. Ustawa ustanowiła również stały i ograniczony dozór techniczny, czyli zróżnicowała zakres konkretnych czynności w zależności od stopnia zagrożenia stwarzanego przez urządzenie.
Zreorganizowano dozór techniczny, powołując jako jego organy:
- Urząd Dozoru Technicznego,
- Okręgowe Dozory Techniczne w Katowicach, Poznaniu i Warszawie,
- Rejonowe Dozory Techniczne podporządkowane poszczególnym Okręgowym Dozorom Technicznym.
W 1962 roku w Urzędzie Dozoru Technicznego podjęto decyzję o rozpoczęciu działalności laboratoryjno-ekspertyzowej i utworzeniu w Poznaniu Inspektoratu Pomiarów Cieplnych i Energetycznych.
W 1963 r. rozporządzeniami ministra górnictwa i energetyki zatwierdzono pierwsze po wojnie przepisy dozoru technicznego, regulujące sprawy projektowania, materiałów, badań i eksploatacji urządzeń technicznych.
W latach 60. i 70. XX wieku zrealizowano wiele wielkich inwestycji, np.:
- zakłady chemiczne i petrochemiczne: Azoty Włocławek, Petrochemia Płock, Blachownia, Police,
- Elektrownie: Kozienice, Połaniec, Turów, Pątnów, Adamów, Dolna Odra, Bełchatów, Rybnik, Łaziska,
- Huty: Katowice, Częstochowa, Lubin,
- abryki: FSM Tychy, Chemar Kielce, OZOS Olsztyn,
- zakup licencji na dźwigi osobowe.
Wszystkim tym inwestycjom towarzyszyła praca inspektorów dozoru technicznego.
Aby sprostać tym zadaniom, w 1970 r. utworzono trzy ośrodki laboratoryjno-badawcze w Katowicach, Poznaniu i Warszawie. Od początku lat 70. rozwijała się intensywnie działalność UDT, związana z importem do Polski urządzeń technicznych podlegających dozorowi. Od 1972 r. eksperci UDT uczestniczyli z ramienia Polski w pracach Sekcji
Techniki Bezpieczeństwa RWPG w zakresie bezpieczeństwa urządzeń technicznych.
W rozporządzeniu Rady Ministrów z lutego 1981 r. po raz pierwszy określono dozór techniczny jako: „…czynności zmierzające do zapewnienia bezpiecznego funkcjonowania podległych dozorowi technicznemu urządzeń technicznych, które mogą stwarzać zagrożenie dla zdrowia i życia ludzkiego, mienia lub środowiska”. Ta trafna definicja funkcjonuje do dnia dzisiejszego.
Dozorowi technicznemu poddano dalsze rodzaje urządzeń technicznych: np. zbiorniki, rurociągi parowe i niektóre technologiczne urządzenia obiektów wyposażonych w reaktory jądrowe czy nowe rodzaje dźwignic. Wykonywanie dozoru technicznego objęło cały cykl życia urządzeń technicznych, tj. fazę projektowania, wytwarzania materiałów i gotowych urządzeń (ciągle jeszcze tylko w zakresie spawania), ich montażu, napraw i eksploatacji. Zróżnicowano formy wykonywania dozoru technicznego: od dozoru stałego poprzez dozór ograniczony do formy uproszczonej, co umożliwiło objęcie dozorem większej liczby urządzeń.
W 1981 r. ustalono też nową dwuszczeblową organizację jednostek dozoru technicznego, a mianowicie Urząd Dozoru Technicznego, jako koordynatora kształtującego zasady praktycznej działalności dozoru i inspektoraty dozoru technicznego, którym powierzono większość czynności dozoru.
Utworzono także Centralne Laboratorium Dozoru Technicznego (CLDT) w Warszawie z oddziałami w Mysłowicach-Brzezince, Poznaniu i Łodzi (od 1990 r. CLDT mieści się w Poznaniu).
Ukoronowaniem zmian w systemie dozoru technicznego była uchwalona w 1987 r. ustawa o dozorze technicznym. Zamiast enumeratywnego wyliczania urządzeń technicznych, ustawa określiła zagrożenia, którymi zajmuje się dozór techniczny. Rada Ministrów została upoważniona do określania rodzajów i typów urządzeń, które podlegają dozorowi technicznemu. Ustawa określiła ówczesny status Urzędu Dozoru Technicznego jako centralnego organu administracji państwowej.
Działalność międzynarodowa
Już w latach 90. XX wieku Urząd Dozoru Technicznego rozpoczął intensywne działania organizacyjno-techniczne, zorientowane na współpracę z krajami Unii Europejskiej i dostosowanie zarówno własnych standardów do nowych wymagań, jak również – we współpracy z ministrem przemysłu i handlu – prawa krajowego do standardów prawnych Unii Europejskiej.
W 1992 r. Urząd Dozoru Technicznego przyjęto w poczet członków CEOC (Europejskiej Konfederacji Organizacji Techniczno-Kontrolnych), a w Centralnym Laboratorium Dozoru Technicznego odbył się pierwszy w Polsce proces akredytacji zgodny z wymaganiami norm europejskich serii EN 45000.
Kolejnym ważnym etapem było potwierdzenie w 1997 roku przez Komisję Europejską kompetencji UDT jako pierwszej spoza Unii Europejskiej jednostki przewidzianej do notyfikacji, w dziedzinie objętej dyrektywą dotyczącą prostych zbiorników ciśnieniowych. Dzięki tej pozytywnej ocenie UDT mógł delegować obserwatora do prac Grupy Roboczej pracującej przy Komisji Europejskiej i opracowującej interpretacje zapisów dyrektyw ciśnieniowych. UDT został również zaproszony przez Komisję Europejską do prac na Forum Jednostek Notyfikowanych w UE.
Obecnie UDT jest notyfikowany do działań w zakresie 12 dyrektyw i jest największą polską jednostką notyfikowaną.
Nowa Ustawa
Nowa Ustawa o dozorze technicznym z grudnia 2000 r. umożliwiła działanie dozoru technicznego w warunkach integracji z Unią Europejską.
UDT przestał być centralnym organem administracji państwowej, uzyskując status państwowej osoby prawnej i samodzielność finansową. Organem I instancji w sprawach dozoru technicznego został prezes UDT, a organem odwoławczym (II instancji) minister właściwy ds. gospodarki. Funkcję zlikwidowanych inspektoratów przejęły oddziały terenowe.
Prawo wydawania warunków technicznych dozoru technicznego przyznano właściwemu ministrowi. W obszarze przepisów i działań technicznych uwzględniono nadrzędność zharmonizowanego prawa europejskiego. Do zadań UDT dodano m.in. współpracę z instytucjami polskimi i zagranicznymi w zakresie harmonizacji przepisów dozoru technicznego z wymaganiami Unii Europejskiej. W latach 2000 – 2004 najlepsi eksperci UDT brali udział w opracowaniu wdrożeń dyrektyw europejskich do prawa polskiego.
W 2000 roku powołano Zespół Certyfikacji i Współpracy Międzynarodowej, którego oferta objęła ocenę zgodności, dobrowolne inspekcje, badania i ekspertyzy, certyfikację systemów zarządzania, wyrobów i osób oraz szkolenia.
Milion urządzeń pod dozorem
UDT popularyzował szczegółowe zagadnienia na temat dyrektyw dotyczących urządzeń ciśnieniowych, maszyn i dźwigów w wielu publikacjach, na szkoleniach oraz w ramach Centrum Bezpieczeństwa Technicznego, uruchomionego we współpracy z Politechniką Warszawską pod patronatem Ministerstwa Gospodarki.
W 2009 roku UDT zyskał wsparcie dla doskonalenia organizacji oraz metod i techniki wykonywania dozoru w postaci nowego statutu, wprowadzonego rozporządzeniem ministra gospodarki. Powstały nowe komórki, przystosowujące lepiej strukturę do zadań, takie jak Zespół Koordynacji Inspekcji, Centrum Szkolenia, Centrum Certyfikacji i Oceny Zgodności, Biuro Rozwoju, Biuro Audytu i Kontroli czy Zespół Wspomagania Technicznego. W Centralnym Laboratorium Dozoru Technicznego zorganizowano Laboratorium Wzorcujące.
Podążając za potrzebami gospodarki, UDT wprowadza nowe usługi, jak np. badanie i opiniowanie wniosków i sprawozdań przedsiębiorstw występujących o uzyskanie świadectw pochodzenia z kogeneracji, weryfikacja rocznych raportów dotyczących emisji gazów cieplarnianych czy kompleksowe usługi z zakresu bezpieczeństwa procesowego.
Jednocześnie nieustannie rośnie liczba wykonywanych badań, a liczba zarejestrowanych w UDT urządzeń znajdujących się pod dozorem zbliża się do miliona.
