Olej powinien zapewnić odpowiednie smarowanie maszyny. Istotną rolę odgrywa również odporność oleju na działanie czynników zewnętrznych, które są nieodzownym elementem wielu procesów produkcyjnych.
Właściwy dobór olejów, uwzględniający między innymi trudne środowisko pracy, stanowi podstawę bezpieczeństwa maszyn i procesów produkcyjnych. Na rynku oferta olejów w tym zakresie jest bardzo obszerna, stąd też warto zadać sobie pytanie: jak dobrze wybrać olej pracujący w trudnych warunkach.
Raport powstał w oparciu o dane uzyskane z ankiety przeprowadzonej w październiku 2011 r. wśród czytelników miesięcznika Inżynieria i Utrzymanie Ruchu Zakładów Przemysłowych. Oprócz tego przy tworzeniu raportu użyto informacji pochodzących od producentów i dostawców olejów. Raport nie jest pełnym obrazem rynku.
Kto dostarcza oleje
Nie jest wielkim odkryciem, że największym powodzeniem w zakładach przemysłowych cieszą się oleje przekładniowe. Do fabryk najczęściej dostarcza je Shell, Fuchs Oil, Febus Auto, Lotos, Swepco, Oest oraz Statoil. Jako dostawcę olejów przekładniowych wymienia się również firmę Kluber Lubrication oraz Kernite Lubrication.
Niezbędne w zakładach przemysłowych są również oleje hydrauliczne. Dostarcza je, oprócz wymienionych wyżej firm, przedsiębiorstwo Mobipol. Istotną rolę odgrywają oleje sprężarkowe. Jako dostawcę cieczy tego typu przedstawiciele fabryk wymieniają firmę Elf. Należy podkreślić, że oleje sprężarkowe dostarczają również producenci sprężarek, tacy jak na przykład Atlas Copco czy Mezon Instal Service. Około połowa ankietowanych fabryk stosuje oleje maszynowe. W tym przypadku za dostawy odpowiedzialne jest, oprócz wspomnianych już firm, przedsiębiorstwo Gulf oraz Orlen. Niespełna 1/5 przedstawicieli fabryk podaje, że stosuje oleje dla energetyki. Dostarcza je Swepco, Shell oraz Fuchs Oil.
Oleje technologiczne
Oleje specjalne to również ciecze technologiczne. Ponad połowa przedsiębiorstw stosuje oleje emulgujące do obróbki skrawaniem. Jako dostawców w tym zakresie wymienia się firmy: Oest, Shell, Orlen, Bionaft, Petro Canada oraz Houghton i Fuchs Oil. Oprócz tego oleje technologiczne dostarcza Statoil i Kernite Lubrication. Dużą popularnością cieszą się również oleje konserwacyjne. Ich dostawcami są firmy: Febus Auto, Castrol, Berner, Shell, Fuchs Oil oraz Kluber. Około 1/3 przedstawicieli fabryk podaje, że stosuje oleje nieemulgujące do obróbki skrawaniem. Ciecze technologiczne, które używane są w przemyśle, to także oleje do obróbki plastycznej, hartowania oraz antyadhezyjne. W przemyśle spożywczym zastosowanie znajdują oleje, które mogą mieć kontakt z żywnością.
Kto produkuje oleje
W polskich fabrykach dominują producenci olejów, tacy jak Shell i Mobil. Podkreśla się dobrą jakość produktów, odpowiednie parametry techniczne oraz szeroki asortyment i krótkie terminy realizacji dostaw. Ponad ¼ zakładów przemysłowych używa olejów firmy Fuchs Oil. O uznaniu tej firmy decyduje między innymi odpowiednie wsparcie techniczne. Podano także, że oleje nieemulgujące Fuchs Oil mają korzystne ceny, przy zachowaniu wysokiej jakości wyrobu. Jako procentów olejów wymienia się również firmy: Lotos, Elf, Total, Statoil, Gulf, BP, a także Veco, Orlen i Loxpol. Opinie o tych producentach również są pozytywne.
Jakie trudne warunki
W jakich zatem trudnych warunkach pracują oleje? Otóż, przede wszystkim zwraca się uwagę na wysoką temperaturę. Niejednokrotnie przekracza ona 230°C. Trudne warunki pracy to również duże obciążenia. Oleje często są stosowane w maszynach pracujących 24 godz. na dobę. Podkreśla się także pracę przy maksymalnych prędkościach maszyn, przeznaczonych do skomplikowanych procesów obróbki. Dostępne na rynku oleje przeciwstawiają się dużej wilgotności powietrza (np. w malarniach). Istotną rolę odgrywa zachowanie parametrów technicznych oleju, nawet przy kontakcie z wodą.
W przemyśle chemicznym oleje muszą być odporne na działanie substancji agresywnych. W około ¼ ankietowanych fabryk istotna jest odporność oleju na działanie niskich temperatur. Niejednokrotnie przekracza ona -30°C. Kluczową rolę stanowi zachowanie właściwości oleju przy podwyższonych prędkościach, chociażby w wysokoobrotowych wrzecionach czy w wirówkach do mleka. W wielu zakładach przemysłowych oleje pracują w środowisku zapylonym.
Kryteria wyboru
Dla odbiorców ważny jest termin dostawy oleju. Jednak wymagania w tym zakresie są mocno zróżnicowane. Najkrótszy oczekiwany czas dostawy wynosi bowiem 1 dzień, zaś najdłuższy to 2 tygodnie. Około połowa ankietowanych fabryk zwraca uwagę na cenę oleju. Powinna być ona oczywiście możliwie najniższa. Niespełna połowa respondentów przywiązuje wagę do marki produktu. Preferencje w tym zakresie to Shell, Mobil, Statoil oraz Kernite Lubrication. W wielu zakładach przemysłowych sprawdza się referencje dostawcy.
Jaki sposób kontaktu preferują odbiorcy? Otóż, najbardziej oczekiwanym jest kontakt osobisty doradcy techniczno-handlowego. Firmy, wybierając oleje kierują się również ofertą na inne produkty. Należy do niej chociażby oprogramowanie odpowiedzialne za wspomaganie zarządzania gospodarką olejową, np. KMS Software firmy Klüber Lubrication. Ważna jest także dla odbiorców oferta na wszystkie rodzaje środków smarnych.
– Olej powinien spełniać wymagania narzucone przez producenta urządzenia, a najlepiej je przekraczać. Oprócz tego ważny jest zakres temperaturowy oleju, współczynnik lepkości i indeks lepkości. Ten ostatni w zasadzie dużo powie o zachowaniu się oleju w trudnych warunkach, takich jak wysokie temperatury czy obciążenie. Istotny jest typ oleju – mineralny lub syntetyk – twierdzi Krzysztof Kucharski z firmy Univar Poland.
Przy wyborze należy porównać parametry techniczne kilku rodzajów olejów. Można starać się uzyskać szerszą listę parametrów eksploatacyjnych, istotnych w danym rodzaju pracy, od podawanych rutynowo przez producenta w karcie technicznej produktu. Kluczowe jest zebranie referencji wyrobu, czyli informacji o zastosowaniach oleju w podobnych aplikacjach. Po wyborze produktów można kierować się dokumentacją techniczną lub przeprowadzić testy olejów z analizą parametrów podczas pracy.
Wybierając olej należy uwzględnić zalecenia producenta maszyny. W przypadkach trudnych warto skorzystać z pomocy fachowych doradców, którzy z analogicznymi przypadkami mogli się już zetknąć.
– Należy zwrócić uwagę na fakt, że wybór oleju to nie tylko znajomość właściwości fizycznych, takich jak lepkość, temperatura pracy itp. Na przykład w przypadku przekładni konieczne jest uwzględnienie typu urządzenia, przenoszonej mocy, prędkości obrotowej, stopnia redukcji, charakterystyki obciążeń, a także temperatury pracy. Istotna jest zarówno najniższa, jak i najwyższa temperatura użytkowania. Przy wyborze oleju do przekładni należy wziąć pod uwagę również sposób sterowania i smarowania, a także powierzchnię styku zębów – podaje Romuald Witek z firmy Marat.
W przypadku dosmarowywania np. innym olejem niż zastosowany obecnie należy zwrócić także uwagę oprócz wspomnianych czynników na mieszalność baz olejowych. Pomocna będzie przy tym tabela mieszalności – dodaje Piotr Siwek z firmy Klüber Lubrication.
Błędy przy wyborze
Praktycy podkreślają, że podstawowy błąd, który popełniany jest przy wyborze, to niewłaściwie dobrana lepkość do obciążenia i temperatury. Niejednokrotnie błędem jest kierowanie się wyłącznie ceną produktu. Zwraca się uwagę, że oleje syntetyczne ciągle są rzadkością, a wybór obejmuje wyłącznie produkty z rodziny olejów mineralnych. Oleje silikonowe prawie w ogóle nie są znane. Jako elementarny błąd wymienia się także niewystarczająco wnikliwe porównanie konkurencyjnych olejów.
Wielu odbiorców przy wyborze kieruje się rutyną, nie analizując dokumentacji technicznej maszyny. Jak podaje Romuald Witek z firmy Marat: – Niestety do dnia dzisiejszego zdarzają się przypadki, gdzie użytkownik stosuje oleje bez dodatków EP. Do innych błędów zaliczyć można także nieuwzględnianie temperatury otoczenia, prędkości obrotowych i wielkości obciążeń, co doprowadza do podwyższenia temperatury, a co za tym idzie, czasem drastycznego spadku lepkości, utraty filmu olejowego itd.
Innym błędem popełnianym przy doborze właściwego oleju, jak wspomina Piotr Siwek z firmy Klüber Lubrication, może być niewłaściwia tolerancja oleju z materiałami uszczelnień.
W przypadku stosowania innych materiałów jak tworzywa sztuczne warto rónież sprawdzić ich tolerowanie się z olejem.
Co nowego w olejach
Oleje syntetyczne Molykote produkowane są w oparciu o syntezę chemiczną w celu osiągnięcia wymaganej charakterystyki i zminimalizowania stopnia zanieczyszczenia. Oleje syntetyczne zawierają dodatki nowej generacji, które podnoszą właściwości produktu.
Należy zwrócić uwagę na dodatki do olejów na bazie nanotechnologii, zwiększające parametry pracy oleju i wydłużające jego trwałość do 5 razy. Oprócz tego nanotechnologia zmniejsza zużycie elementów przekładni.
Nabyć można oleje przeznaczone dla przemysłu spożywczego z dopuszczeniem do incydentalnego kontaktu z żywnością. Są to zarówno oleje hydrauliczne, jak i przekładniowe.
W przemyśle spożywczym oleje smarowe spełniają nie tylko ogólne wymagania techniczne przewidziane dla całego przemysłu, ale oprócz tego nie mogą mieć negatywnego wpływu na zdrowie (wymaganie NSF H1). Oleje w przemyśle spożywczym narażone są na kontakt z substancjami, takimi jak na przykład soki owocowe, roztwory cukru, produkty mleczne, czy też produkty mięsne. Produkty PETRO-CANADA zawierają antybakteryjny środek MICROL. Zapobiega on rozwojowi bakterii w miejscach, gdzie znajduje się olej lub smar, co zapewnia utrzymanie odpowiedniej czystości i zapobiega powstawaniu fetoru. Środek MICROL jest dopuszczony przez Agencję Ochrony Środowiska (Environmental Protection Agency – EPA) do stosowania w środkach smarowych dla przemysłu spożywczego.
Jednym z nowatorskich rozwiązań są syntetyczne oleje hydrauliczne, które pozwalają na stosowanie w wysokich temperaturach bez ujemnego wpływu na ich trwałość.
Podkreśla się wzrost zainteresowania olejami syntetycznymi ze względu na ich lepszą stabilność i możliwość przenoszenia większych obciążeń. Są to oleje o zmienionych właściwościach fizykochemicznych. Sprawdzają się one w przekładniach, dzięki czemu zyskuje się ich bezawaryjność i wydłużone okresy między wymianami oleju.
Zewnętrzny serwis olejowy
Firmy, argumentując niekorzystanie z usług zewnętrznych firm, zarządzających gospodarką olejową, wymieniają zbyt niskie zużycie olejów oraz własny serwis wewnętrzny. Wiele firm stawia więc na swoich wykwalifikowanych pracowników. Są również fabryki, w których działa się w oparciu o opracowany system gospodarki smarnej. W każdym dziale odpowiednio wyszkoleni pracownicy odpowiadają za smarowanie maszyn. Szkolenia w tym zakresie uaktualniane są raz w roku.
Przedstawiciele zakładów przemysłowych korzystających z zewnętrznego serwisu olejowego twierdzą, że każdy powinien robić to, co potrafi najlepiej. Tym sposobem oddanie specjalistom serwisu olejowego gwarantuje, że odpowiedni środek smarny zostanie dostarczony we właściwy sposób o określonym czasie. Niektóre fabryki firmom zewnętrznym powierzają filtrowanie olejów. Niejednokrotnie serwis olejowy prowadzony jest przez dostawcę i serwisanta konkretnego urządzenia, takiego jak na przykład przekładnia.
W jaki sposób firmy zagospodarowują odpady olejów smarnych? Ponad 70% ankietowanych fabryk przekazuje odpady przedsiębiorstwom prowadzącym zbiórkę i zagospodarowanie odpadów. Korzysta się najczęściej z usług firmy Oiler lub Ekovita.
Niespełna ¼ ankietowanych fabryk przepracowanych środków smarnych używa do celów grzewczych, na przykład w procesie ogrzewania hal warsztatowych.
Istotną rolę odgrywają kryteria wyboru firmy, która prowadzi zarówno zbiórkę, jak i zagospodarowanie olejów odpadowych. Przedstawiciele ankietowanych zakładów przemysłowych podkreślają, że ważna pozostaje możliwość odebrania różnych rodzajów odpadów jednocześnie. Chodzi między innymi o odbieranie zbędnych substancji chemicznych, papieru, folii oraz czyściwa. Około ¼ przedsiębiorstw stawia na cenę usługi, liczoną w tonach odpadów. Rzecz jasna również i w tym przypadku cena powinna być konkurencyjna. Podkreśla się czas reakcji od złożenia zlecenia do jego realizacji, co jest szczególnie istotne w sytuacjach awaryjnych.
Wybierając odbiorcę olejów przepracowanych należy wziąć pod uwagę jego pozwolenie na zagospodarowanie odpadów smarowych, które wydawane jest przez odpowiednie organy państwowe. Istotna jest gwarancja odzysku odpadów. Stąd też wiele firm ma instalacje do regenerowania olejów odpadowych. Tym sposobem zebrane odpady poddaje się recyklingowi. Przy wyborze warto przeanalizować odpowiednie zaplecze techniczne odbiorcy. Wiele firm, które zajmują się odbiorem odpadów smarowych, pomaga przy sporządzeniu dokumentacji w zakresie prawa ochrony środowiska. Interesujące, a zarazem przydatne rozwiązanie stanowi również udostępnianie (najczęściej na stronach internetowych odbiorców odpadów) specjalnych programów komputerowych, dzięki którym zyskuje się generowanie karty przekazania odpadu. Komfort zapewni także możliwość zgłoszenia odbiorów odpadów przez internet.
Odbiorcy o dostawcach olejów
Dostawcy olejów mogą poszczycić się pozytywnymi opiniami klientów. Podkreśla się, że wszystkie oczekiwania stawiane dostawcom są spełniane. Kontakt jest dobry, a towar, niejednokrotnie w sytuacjach awaryjnych, dostarczany jest bardzo szybko. Dostawcy olejów najczęściej szuka się za pomocą Internetu. Mówi się, że firmy, które dostarczają oleje, są w pełni profesjonalne, a produkty zawsze są najwyższej jakości. Wszelkie sprawy techniczne smarowanego urządzenia omawiane są przed złożeniem zamówienia na konkretny produkt. Podkreśla się, że niektórzy dostawcy spełniają oczekiwania klientów, ale ceny usług są zbyt wysokie. Zwrócono uwagę, u niektórych dostawców, na dobrą jakość produktów, ale niewłaściwą obsługę klienta. Są również przypadki niewłaściwego podejścia do odbiorców nabywających oleje w niewielkich ilościach.
Prawie połowa fabryk pozostawi wydatki na oleje na takim samym poziomie, argumentując to brakiem nowych inwestycji, a co za tym idzie, nie większą liczbą punktów smarnych. Wiele zakładów dąży do tego, aby zachować obecny poziom zakupów olejów. Około 1/3 fabryk planuje wzrost zakupów o od 5 do 20% lub w miarę wzrostu produkcji i większej liczby maszyn i pojazdów. Są również firmy, które gromadzą zapasy olejów nawet na 2 lata.
Autor: Damian Żabicki
