Smary odgrywają kluczową rolę w zmniejszaniu tarcia i zużycia współpracujących komponentów. Jednak wybór odpowiedniego środka smarnego do zastosowań przemysłowych nie jest łatwą decyzją, szczególnie że oferta rynkowa w tym zakresie jest bardzo bogata.
Odpowiedni środek smarny – smar czy olej – jest elementem tak samo ważnym dla poprawnego funkcjonowania urządzeń, jak np. łożyska czy koła zębate. Jego niewłaściwy dobór może mieć poważne konsekwencje – w najlepszym razie spowodować konieczność częstszej wymiany środka oraz nadmierne zużycie elementów trących, w gorszych sytuacjach doprowadzić do niezaplanowanego przestoju lub awarii maszyny bądź całej linii produkcyjnej, a nawet do wypadku czy pożaru. Efektem końcowym są oczywiście straty finansowe.
Jak to wygląda w praktyce, wyjaśnia Arkadiusz Leżoń, dyrektor ds. badań i rozwoju w firmie PDP Naftochem: – Zetknąłem się z sytuacją, kiedy zastosowanie smaru niskiej jakości w krążnikach pracujących na taśmociągach transportujących węgiel brunatny spowodowało (ze względu na duże obciążenia, jakie przenosiło łożysko) znaczny wzrost temperatury pracy smaru, ponad jego temperaturę kroplenia. To skutkowało szybszą degradacją smaru i wydzielaniem z niego oleju, co spowodowało dalszy wzrost temperatur. Doszło do zatarcia łożyska, które – ciągle pracując – nagrzewało się, a to spowodowało zapalenie otuliny krążnika, a następnie taśmociągu i urobku. Konsekwencją doboru tańszego smaru był w tym przypadku pożar i kilkadziesiąt metrów spalonego przenośnika. Koszt przestoju i naprawy awarii znacznie przewyższał milion złotych.
Jak zapewnia Krzysztof Niedźwiedź, dyrektor ds. technicznych w firmie Venturo, paradoksalnie niewskazane jest też dobranie zbyt dobrego smaru, bowiem środek smarny, który będzie spełniał wymagania techniczne aplikacji „z nadmiarem”, będzie generował wyższe koszty. Paul Nadin-Salter, Technical Manager na Europę, Chevron, dodaje: – Nawet jeśli wybrany smar jest odpowiedni, istnieją jeszcze inne elementy, na które należy zwrócić uwagę, aby przedłużyć żywotność sprzętu. Szacuje się bowiem, że aż 82% wszystkich awarii maszyn jest spowodowanych przez różne cząstki, jakie dostają się do układów. Również wilgoć i wnikanie zanieczyszczeń mogą spowodować zniszczenie przy zastosowaniach przemysłowych. Na przykład łożyska w układzie turbiny mają film olejowy mniejszy niż szerokość ludzkiego włosa i oczekuje się, że będą w stanie przenieść 160 ton ładunku. Dostanie się do smaru brudu lub wody może spowodować katastrofalne uszkodzenie maszyny.
Dlatego podczas wyboru smaru tak ważne jest uważne prześledzenie potrzeb danej firmy oraz szczegółowe zapoznanie się z ofertą rynkową producentów i dystrybutorów smarów. Postanowiliśmy przyjrzeć się ofertom wybranych firm.
Oferta rynkowa
Firma Chevron oferuje smary przemysłowe w różnych klasach konsystencji/lepkości NLGI, odpowiadające szerokiemu zakresowi zastosowań i środowisk operacyjnych. W jej ofercie można znaleźć np. Ulti-Plex Synthetic Grease EP. Jest to smar do ekstremalnych zastosowań w łożyskach pracujących pod ciśnieniem, w wysokiej i niskiej temperaturze oraz do zastosowań wymagających przedłużonych okresów smarowania. Inny produkt – Multifak EP – to uniwersalny smar do pracy przy ekstremalnych obciążeniach, odpowiedni do zastosowań komercyjnych, w przemyśle i w żegludze. Jak zapewnia producent, smary te charakteryzuje zdolność przenoszenia dużych obciążeń, dzięki czemu dobrze chronią smarowane części przed zużyciem. Sprawdzają się też w obecności wody, chroniąc powierzchnie łożysk przed korozją, a przy tym są odporne na utlenianie, co sprzyja dużej trwałości podczas przechowywania i eksploatacji. Chevron SRI Grease 2 to wysokotemperaturowy smar do kulek i łożysk tocznych, stworzony z wysoko rafinowanych baz, bezpopiołowego, organicznego zagęszczacza polimocznikowego połączonego z inhibitorami rdzy i utleniania (ten ostatni zapewnia ochronę przed rdzą, na którą narażonych jest wiele silników działających w terenie). Warto też wymienić Chevron Coupling Grease – smar przeznaczony do sprzęgieł działających przy dużych prędkościach, zapewniający odporność na separację odśrodkową w szybkich sprzęgach zębatych lub siatkowych.
CT Chemie Technik Polska zajmuje się m.in. dystrybucją olejów smarująco-chłodzących i chłodziw marki Bellini. W jej ofercie znajduje się m.in. Harolbio – linia olejów chłodząco-smarujących na bazie estrów roślinnych. Jak zapewnia producent, ma ona wszystkie zalety wynikające z braku olejów mineralnych, w szczególności są to: większa stabilność na utlenianie w porównaniu z olejami roślinnymi, bardzo dobra smarność, biodegradowalność, wysoki punkt zapłonu w porównaniu z innymi formułami technologicznymi dostępnymi na rynku, brak WWA (wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych), brak nieprzyjemnego zapachu w procesie produkcji, wysoki punkt dymienia, nietoksyczność. Firma oferuje także linię produktów Torma. Są to chłodziwa wodorozcieńczalne, w większości nieoznaczone piktogramami dzięki zastosowaniu formuły jednoskładnikowej. Nie mają w składzie toksycznego kwasu borowego, związków tworzących formaldehyd oraz amin drugorzędowych. Produkty te są zgodne z niemiecką normą TRGS 611. Jak podsumowuje Agnieszka Gruca, specjalista ds. inwestycji w firmie CT Chemie Technik Polska, obie linie zapewniają wydłużenie żywotności narzędzi, znaczącą redukcję dymu podczas procesu produkcji wraz ze zmniejszeniem zużycia filtra w pochłaniaczu, zmniejszenie stopnia deformacji części, zwiększenie standardów cięcia oraz redukcję kosztów energii i konsumpcji olejów.
W ofercie firmy DEFORIN znajdują się smary szeroko stosowane w przemyśle, jak CASTROL SPHEEROL EPL2, wykorzystywany do ogólnego smarowania łożysk tocznych i ślizgowych pracujących w standardowych obciążeniach oraz CASTROL SPHEEROL EPL0 do centralnych układów smarowania, a także TRIBOL GR100 do smarowania wysoko obciążonych łożysk tocznych i ślizgowych pracujących w warunkach wibracji, w szerokim zakresie prędkości i ciśnień. DEFORIN oferuje także smary SHELL, m.in. popularny GADUS S2 V220 2, stosowany w łożyskach tocznych i ślizgowych oraz przegubach pracujących pod dużym obciążeniem, w wysokich temperaturach i w obecności wody, a także GADUS S3 220 C2, stosowany w bardzo obciążonych łożyskach przemysłowych, w wysokich temperaturach. Oferta firmy obejmuje także smary marki MOLYKOTE do różnych zastosowań w ekstremalnych warunkach pracy, takich jak ostre chemicznie środowisko, niskie i wysokie temperatury, ekstremalne ciśnienia i wysokie prędkości. Firma DEFORIN oferuje ponadto całe instalacje, części zamienne i serwis centralnych układów smarowania WOERNER, GRACO, BEKA, SKF, LINCOLN, smarownice ręczne, nożne, pneumatyczne GRACO, ALEMITE, SAMOA, RAASM, a także jednopunktowe smarownice automatyczne ATS ELECTRO-LUBE, PERMA, GREASEMAX, SKF LAGD. Niewątpliwymi zaletami smarownic ATS ELECTRO-LUBE są m.in. synchronizacja pracy smarownicy z pracą maszyny oraz możliwość napełniania dowolnym środkiem smarnym wskazanym przez użytkownika.
Ecol to dystrybutor smarów, olejów i materiałów pomocniczych, dostarczający środki smarne wraz z pełnym doradztwem i serwisem eksploatacyjnym. W swojej ofercie ma produkty m.in. Fuchs, Chevron, Shell, Mobil, Texaco, Total, Addinol, Quaker. Firma jest także dystrybutorem środków smarnych LOTOS Oil dla energetyki przemysłowej i zawodowej, a także smarów szwajcarskiej firmy STRUB dla przemysłu spożywczego. Produkty STRUB spełniają rygorystyczne normy organizacji NSF i wymagania normy ISO 21469 oraz są dopuszczone do zastosowań, w których możliwy jest incydentalny kontakt z żywnością. Są to np. smar STRUB Magic Grease USDA H1 NLGI 00 z dodatkami polimerów do smarowania prowadnic, łożysk i innych części maszyn przy produkcji środków spożywczych: w maszynach rolniczych, przy produkcji piwa i wina, rozlewniach wody mineralnej, w piekarniach, zakładach mięsnych, w przetwórstwie ryb, warzyw i owoców, do maszyn napełniających puszki i produkcji pasz, a także STRUB Calor USDA H1 NLGI 00, 0, 1, 2 – smar aluminiowy dla przemysłu spożywczego o bardzo dobrej odporności na wodę przy wysokiej przyczepności i wysokich zdolnościach przenoszenia obciążeń. Ponadto Ecol oferuje środki smarne dla branży hutniczej, górniczej, maszynowej oraz chemicznej i petrochemicznej.
Firma Hennlich oferuje różne rodzaje środków smarnych, w tym nowoczesne produkty smarowe ulegające biodegradacji oraz mogące wchodzić w kontakt z produktami spożywczymi. Wśród smarów uniwersalnych i specjalnych są m.in. smary glinowe, wapniowe, litowe, sodowe, dwumocznikowe oraz zawierające dodatki stałe, takie jak PTFE czy dwusiarczek molibdenu. Każdy z nich ma zupełnie inne zastosowania i właściwości. – Oferujemy również smary mające doskonałe właściwości adhezyjne i zdolność wydłużania okresów uzupełniania smaru – mówi Paweł Herzyk, zastępca kierownika działu ds. smarowania w firmie Hennlich. – To przyczynia się do zmniejszenia wycieków i optymalizacji wydajności smarów, a w efekcie obniżenia kosztów nieplanowanych przestojów, zagrożeń eksploatacyjnych oraz wymagań w zakresie obsługi technicznej i związanych z nią kosztów obsługi. Hennlich ma w swojej ofercie również smary na bazie syntetycznej, umożliwiające pracę w szerszym zakresie temperatur niż konwencjonalne smary na bazie mineralnej oraz smary, które są starannie zrównoważone, poprzez połączenie zagęszczacza, olejów bazowych i dodatków, pozwalające uzyskać smar wydłużający żywotność łożysk, ograniczający przestoje, zapewniający odporność na działanie wody oraz ochronę przed zużyciem i korozją.
Z kolei PDP Naftochem ma w swoim asortymencie kilkadziesiąt gatunków smarów, od najbardziej popularnych litowych, wapniowych, glinowych czy bentonitowych, po specjalistyczne smary do najtrudniejszych zastosowań. Spośród środków uniwersalnych na uwagę zasługują smary glinowe kompleksowe – Aliten PS, z atestem PZH, przeznaczone dla przemysłu spożywczego, czy Aliten N, niskotemperaturowy smar do łożysk wysokoobrotowych, mogący pracować w temperaturze od -50oC. W tym roku antykorozyjne smary Linkor W i Linkor N, służące do smarowania przewodów, lin i łańcuchów Galla, zostały uzupełnione o nowy produkt – Linkor FPE 40A150, który z powodzeniem jest używany przez polskich producentów stalowo-aluminiowych przewodów energetycznych. W ostatnich latach firma wdrożyła do produkcji nowy gatunek wodoodpornych smarów Herkules, bazujących na sulfonianie wapnia, przeznaczonych do smarowania elementów maszyn i urządzeń w górnictwie węgla i miedzi, w przemyśle stalowym i cementowym, w hutach, portach i wszystkich innych gałęziach przemysłu ciężkiego. Sprawdzają się w węzłach tarcia narażonych na ekstremalne naciski, wysoką temperaturę oraz obecność wody i solanki, są odpowiednie do smarowania łożysk, przekładni, sworzni, kół zębatych, przenośników taśmowych oraz innych węzłów tarcia pracujących w wysokich temperaturach.
Firma Megart jest dystrybutorem specjalistycznych środków smarnych marki OKS. Oferuje m.in. smar silikonowy OKS 1140, przeznaczony do powoli obracających się części maszyn pracujących w szczególnie wysokich temperaturach, do łożysk w piecach do wypalania, hartowania, maszynach piekarniczych, tunelach suszarniczych, maszynach odlewniczych, paleniskach kotłowych, maszynach do przeróbki tworzyw sztucznych lub spawarkach albo maszynach do lutowania itp. Innym przykładem produktu jest podkładowy smar adhezyjny OKS 495 do wysoko obciążonych powierzchni bocznych i ślizgowych, zapobiegający uszkodzeniom nowo zamontowanych kół zębatych i elementów ślizgowych. W ofercie firmy znajduje się też OKS 427 do stosunkowo wolno obracających się przekładni, jako alternatywa dla smarowania olejowego, sprawdzający się w przypadku smarowania łańcuchów napędowych i transportowych, łożysk tocznych i ślizgowych, do wysokich nacisków, również przy obciążeniach udarowych. W asortymencie firmy można znaleźć również: uniwersalny smar OKS 402 do takich elementów maszyn, jak łożyska toczne i ślizgowe, wrzeciona i prowadnice ślizgowe w normalnych warunkach obciążenia, odporny na ciśnienie i wodę oraz na starzenie i utlenianie, a także trwały smar wysokociśnieniowy OKS 410 do miejsc narażonych na wysokie naciski lub obciążenia udarowe, również wystawionych na bezpośrednie wpływy atmosferyczne, sprawdzający się w trudnych warunkach pracy, np. w walcowniach, maszynach budowlanych i rolniczych, w kopalniach i portach.
ORLEN OIL produkuje m.in. wysokotemperaturowe smary sulfonianowe z linii HUTPLEX, przeznaczone do smarowania elementów maszyn w przemyśle górniczym, hutniczym, ciężkim oraz morskim, zwłaszcza do węzłów tarcia narażonych na wysokie obciążenia udarowe i niskie momenty obrotowe, pracujących w wysokim zapyleniu, w warunkach narażenia na wodę i solankę. Oferuje m.in. GREASEN SYNTEX HT 2 – wysokotemperaturowy smar kompleksowy litowy na bazie oleju syntetycznego, przeznaczony do smarowania wysoko obciążonych i wysokoobrotowych łożysk tocznych i ślizgowych oraz innych mechanizmów pracujących w zakresie temperatur od -50°C do +180°C. Z kolei GREASEN COMPLEX 2 to wielofunkcyjny, wysokotemperaturowy smar przeznaczony do smarowania wysoko obciążonych łożysk tocznych i ślizgowych oraz innych mechanizmów, również za pomocą centralnych układów smarowania, pracujących w zakresie temperatur od -40°C do 160°C, okresowo do 200°C. Smar jest szczególnie zalecany do smarowania łożysk piast kół samochodowych, silników elektrycznych, gorących wentylatorów, a także prowadnic, przegubów i innych mechanizmów samochodowych oraz przemysłowych. Innym przykładem produktu jest LITEN NANO-2. Jest to kompleksowy smar litowy na bazie oleju naftenowego, przeznaczony do smarowania łożysk tocznych, ślizgowych oraz wysoko obciążonych skojarzeń trących pracujących w zakresie temperatur od -30°C do +140°C.
Firma Vento to dystrybutor, który w ofercie ma smary marki Lubcon. Wśród nich można wymienić np. Turmogrease N 4602 – smar specjalny odporny na działanie kwasu siarkowego oraz zimnej i gorącej wody, do łożysk tocznych i ślizgowych w urządzeniach przemysłowych, łącznie z obciążeniami pulsującymi i uderzeniowymi. Typowymi zastosowaniami tego środka są łożyska toczne w przemyśle maszynowym, w mechanizmach rozciągowych maszyn tekstylnych, w maszynach do obróbki na mokro. Innym przykładem jest syntetyczny Turmogrease N2 o różnych możliwościach zastosowania w urządzeniach przemysłowych i w pojazdach, szczególnie zalecany do układów centralnego smarowania w całym przemyśle maszynowym pod działaniem wody zimnej i gorącej oraz pary, wodnych alkalicznych i kwasowych mediów myjących i ich pary. Zakres jego zastosowania to łożyska toczne i ślizgowe w przemyśle budowy maszyn poddanych zmiennym obciążeniom, w przemyśle samochodowym, we wszystkich maszynach do obróbki na mokro oraz pompach, myjkach i płukarkach. Firma dystrybuuje także smar Turmogrease NM 4601, przeznaczony do łożysk tocznych i ślizgowych w urządzeniach przemysłowych oraz takich, które są narażone na obciążenia pulsujące i uderzeniowe.
Firma Venturo jest dystrybutorem wyrobów trzech producentów specjalistycznych środków smarnych: Anderol, Cogelsa i Atrin, i ma w swoim portfolio smary praktycznie do każdej aplikacji przemysłowej (prawie 100 pozycji), od przemysłu ciężkiego (górnictwo, hutnictwo, przemysł maszynowy) do nietoksycznego przemysłu spożywczego i farmacji (ze wszystkimi atestami). Wśród najpopularniejszych smarów Venturo znajdują się: Anderol 86EP-2 – uniwersalny smar zagęszczany sulfonianem wapnia do trudnych aplikacji oraz Anderol FGCS 2 – syntetyczny uniwersalny smar do maszyn w przemyśle spożywczym i farmacji, o dużej odporności na obciążenia mechaniczne i bardzo szerokim zakresie temperatur pracy, do średnich prędkości, z certyfikatami NSF H1, InS H1, Kosher, Halal. W ofercie firmy jest także Ultragrease BETA 2 – syntetyczny smar do ekstremalnie wysokich prędkości i niskich temperatur, także dla przemysłu spożywczego i farmacji, z atestem NSF H1. Z kolei Ultragrease Atox 2 to półsyntetyczny smar do maszyn tego samego przemysłu, do bardzo wysokich obciążeń, o wysokiej wodoodporności, do średnich prędkości, z atestem NSF H1. Innym przykładem produktu jest Atrin Unifood 2 Spray – uniwersalny smar półsyntetyczny w spreju dla przemysłu spożywczego, który ma atest InS H1 i cechuje się dużą wodoodpornością i odpornością na wysokie obciążenia mechaniczne. Warto wymienić również Atrin Chainmax Food – smar w spreju do łańcuchów, także w przemyśle spożywczym (InS H1), o dobrej adhezji do powierzchni, dużej odporności na wymywanie wodą i szerokim zakresie temperatur pracy.
Podsumowanie
Dobór odpowiedniego smaru jest kluczowy dla niezawodności i trwałości sprzętu. Tylko właściwie dobrany środek smarny zapewnia urządzeniom maksymalną wydajność i opłacalność w zastosowaniach przemysłowych, dlatego warto dobrze rozważyć wszystkie za i przeciw przed wyborem produktu. W podjęciu decyzji o zastosowaniu konkretnego środka smarnego mogą pomóc eksperci firm produkujących i dystrybuujących smary do zastosowań przemysłowych.
Anna Strożek – dziennikarka i redaktorka od wielu lat współpracująca z prasą branżową. Interesuje się nowymi technologiami i praktyczną realizacją koncepcji Przemysłu 4.0.
