Praca na wysokości jest szczególnie niebezpieczna, dlatego powinna być prawidłowo zorganizowana, nadzorowana i wykonywana przez przeszkolonych pracowników, przy użyciu odpowiedniego sprzętu i wyposażenia.
Według wstępnych danych GUS w I półroczu 2017 r. liczba poszkodowanych w wypadkach przy pracy, zgłoszonych na formularzu Z-KW statystyczna karta wypadku, wyniosła ogółem 39 093 osoby i była o 0,4% mniejsza niż w I półroczu 2016 r. Z liczby ogólnej 38 778 osób uległo wypadkom przy pracy ze skutkiem lekkim (o 0,4% mniej niż w analogicznym okresie roku ubiegłego), 222 osoby – wypadkom z ciężkimi obrażeniami ciała (analogicznie o 0,9% mniej), wypadkom śmiertelnym – 93 osoby (tj. o 13,4% więcej niż w I półroczu 2016 r.).
W opracowaniu przygotowanym przez Państwową Inspekcję Pracy (PIP) jako najczęstsze przyczyny upadków ludzi z wysokości wymienia się: niską świadomość zagrożenia, rozpoczynanie pracy na wysokości bez szczegółowego jej zaplanowania, niedostateczne informowanie pracowników o zagrożeniach (m.in. brak stosownych instrukcji i szkoleń), niedostateczny nadzór nad wykonywaniem prac na wysokości, a także brak wyposażenia pracowników w odpowiedni sprzęt chroniący przed upadkiem oraz nieużywanie lub nieprawidłowe używanie przez pracowników sprzętu ochronnego.
W dużych międzynarodowych korporacjach, takich jak Skanska, opracowuje się własne standardy BHP, które wynikają z obowiązujących przepisów i zasad bezpieczeństwa pracy określonych przepisami prawnymi w Polsce, a także szczegółowych norm dotyczących maszyn, urządzeń, narzędzi, zabezpieczeń oraz wskazówek technologicznych dla różnych rodzajów robót. Standardy BHP powstają też na podstawie dobrych praktyk wypracowanych przez firmę – dotyczy to również prac na wysokości. W firmie Skanska obowiązują też szczegółowe standardy dla każdego z rodzaju prac na wysokości.
Przepisy i normy
W Polsce podstawowym aktem prawnym dotyczącym bezpieczeństwa pracy jest Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. W Dzienniku Ustaw z 2003 r. nr 169, poz. 1650 opublikowano obwieszczenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 sierpnia 2003 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Zgodnie z zawartą w nim definicją pracą na wysokości jest każda praca wykonywana na powierzchni ponad 1 metr nad poziomem podłogi lub ziemi, jeśli powierzchnia ta nie jest osłonięta ze wszystkich stron do wysokości co najmniej 1,5 metra pełnymi ścianami lub ścianami z oknami oszklonymi i nie jest wyposażona w stałe konstrukcje lub urządzenia chroniące pracownika przed upadkiem z wysokości.
Wymogi dotyczące pracy na wysokości zawarte są również w wielu polskich normach, np.
-> PN-EN ISO 14122-1:2016-08 – „Maszyny. Bezpieczeństwo. Stałe środki dostępu do maszyn”,
-> PN-EN 13374:2013-08 – „Tymczasowe systemy zabezpieczeń na krawędzi budynków. Warunki techniczne wyrobu. Metody badań”,
-> PN-EN 795:2012 – „Ochrona przed upadkiem z wysokości. Urządzenia kotwiczące”,
-> PN-EN 353-2:2005 – „Środki ochrony indywidualnej chroniące przed upadkiem z wysokości. Urządzenia samozaciskowe z giętką prowadnicą”,
-> PN-EN 354:2012 – „Indywidualny sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości. Linki bezpieczeństwa”,
-> PN-EN 355:2005 – „Indywidualny sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości. Amortyzatory”,
-> PN-EN 361:2005 – „Indywidualny sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości. Szelki bezpieczeństwa”,
-> PN-EN 813:2008 – „Indywidualny sprzęt zapobiegający upadkom z wysokości. Uprząż biodrowa”,
-> PN-EN 358:2002 – „Indywidualny sprzęt ochronny ustalający pozycję podczas pracy i zapobiegający upadkom z wysokości. Pasy ustalające pozycję podczas pracy i ograniczające przemieszczanie oraz linki ustalające pozycję podczas pracy”.
Wymagania i zabezpieczenia
Trudno wymienić wszystkie obowiązujące wymagania dotyczące pracy na wysokości, wynikające z przepisów prawa. Na pewno pracownicy zatrudnieni na wysokości powinni przejść przeszkolenie podstawowe i okresowe BHP, potrafić posługiwać się przydzielonymi środkami ochrony osobistej oraz urządzeniami zabezpieczającymi, bezpiecznie obsługiwać podstawowe urządzenia do transportu poziomego i pionowego, a także mieć książeczkę kwalifikacyjną z aktualnymi wpisami dotyczącymi ich stanu zdrowia.
Jeśli chodzi o stan zdrowia pracowników, to np. wady wzroku wymagające stałego noszenia szkieł korekcyjnych stanowią przeciwwskazanie do zatrudnienia w pracy na wysokości (nie dotyczy to soczewek kontaktowych).
Na rynku jest dziś wiele różnego typu zabezpieczeń i środków ochrony osobistej związanych m.in. z wykonywaniem prac na wysokości, przy czym należy zwracać uwagę, by sprzęt zabezpieczający był zgodny z aktualnie obowiązującymi przepisami. Firma Kee Safety poinformowała we wrześniu o wprowadzeniu do sprzedaży ulepszonych bramek Kee Gate w odpowiedzi na zmianę zapisów normy EN 14122-3:2016. Nowy produkt zachował główne elementy bramek zabezpieczających, ale zgodnie z nową normą, jeżeli praca odbywa się na wysokości powyżej 500 mm, należy zastosować system ochrony przed upadkiem. Preferowanym rozwiązaniem są barierki zabezpieczające, natomiast tam, gdzie są one instalowane, należy zastosować także bramki samozamykające. Firma Kee Safety oferuje też wiele innych systemów, np. KeeGuard – wolno stojące barierki do zabezpieczania krawędzi dachów, KeeLine – system lin asekuracyjnych, KeeGuard Premium – balustrada samonośna o budowie kompaktowej itp.
Z oferty firmy TOTEM Safety z Chorzowa warto wymienić m.in. systemy asekuracyjne Latchways, zabezpieczające przed upadkiem z wysokości: poziome linowe systemy asekuracyjne i linowe podwieszane, barierki asekuracyjne stałe i mobilne, urządzenia samohamowne i pionowe linowe systemy asekuracyjne. Firma oferuje również szynodrabiny i szyny FABA – systemy asekuracji pionowej zabezpieczające pracowników w przypadku prac wykonywanych na masztach, wieżach GSM, wieżach oświetleniowych itp.
Zgodnie z Dyrektywą 89/686/EWG środki ochrony indywidualnej do pracy na wysokości zalicza się do najwyższej, III kategorii ryzyka. Z tego powodu muszą one być poddawane ocenie na etapie projektowania oraz należy zapewnić kontrolę jakości produkowanych wyrobów. Każdy wprowadzany na rynek produkt musi przejść procedurę badań wykonaną przez odpowiednią jednostkę notyfikującą. Produkty z kategorii III zgodnie z normą PN-EN 365 podlegają też obowiązkowym przeglądom okresowym, w okresie nie dłuższym niż raz w roku. Dlatego firma SUNDOOR radzi, by wybierając środek ochrony indywidualnej, zwracać uwagę na oznakowanie produktów i uzyskać informacje o zgodności z wytycznymi norm oraz posiadanymi certyfikatami. Jak radzą specjaliści firmy, kolejnym krokiem jest wybranie podzespołów, które razem tworzą system zabezpieczający przed upadkiem z wysokości. Należy zwracać uwagę na rodzaj wykonywanej pracy, np. odśnieżanie, poruszanie się po konstrukcjach stalowych lub pracę w zawieszeniu, wysokość, na jakiej będzie wykonywana praca, jej częstotliwość oraz warunki specjalne, takie jak praca w strefach zagrożenia wybuchem, prace spawalnicze itp.
Firma SUNDOOR oferuje produkty różnych producentów, np. szelki bezpieczeństwa marki Miller (należy do koncernu Honeywell) Revolution Comfort R2 z taśmą DualTech. Ich zalety to: ruchome klamry PivotLink, umieszczone na wysokości pasa, ruchoma tylna klamra zaczepowa typu D, pełna swoboda ruchu; niestandardowe etykiety identyfikacyjne i wygodne mocowanie.
Rynek uprzęży bezpieczeństwa
Analitycy firmy Technavio, zajmującej się badaniami rynku, prognozują, że światowy rynek uprzęży bezpieczeństwa będzie rósł do 2021 r. średnio rocznie powyżej 7% i w 2021 r. osiągnie wartość 1,38 mld dolarów. Jednym z głównych czynników wpływających na ten rynek jest wzrost popytu ze strony energetyki wiatrowej. Ochrona przed upadkiem z wysokości jest kluczowa w tym dziale gospodarki i ma na celu zwiększenie bezpieczeństwa pracowników. Przemysł ten w ciągu kilku minionych lat bardzo szybko się rozwijał.
Według firmy Technavio głównymi dostawcami na rynku są firmy: 3M, Honeywell International, MSA Safety, CMC Security, a kolejni to: Acme Safety, Buckingham Manufacturing, Petzl, Pigeon Mountain Industry, P&P Safety, Rigid Lifelines, Skylotec i Ultra Safe.
Jak wynika z badania „Global Safety Harness Market 20172021”, rynek północnoamerykański nadal ma dominować na rynku światowym. Ameryka Północna, zwłaszcza USA, jest centrum innowacji w zakresie uprzęży bezpieczeństwa, co z kolei przyspiesza rozwój rynku globalnego. Globalny rynek uprzęży jest coraz silniej skonsolidowany i wiele na nim było ostatnio fuzji oraz przejęć. Kilku dostawców walczy o zdobycie większego udziału w rynku. Największym zagrożeniem dla dostawców jest silna konkurencja, szybki postęp w wykorzystywanych technologiach, a także częste zmiany w preferencjach konsumentów.
Kilka ważnych uwag
Upadki z wysokości według danych GUS i PIP są najczęstszą przyczyną wypadków śmiertelnych oraz poważnych uszkodzeń ciała. Dlatego też przed podjęciem decyzji o rozpoczęciu prac na wysokości warto przeanalizować, czy są one rzeczywiście konieczne. Czasem, jak się okazuje, wiele z nich można przeprowadzić w sposób bardziej bezpieczny. Trzeba też pamiętać, że z pracą na wysokości wiąże się nie tylko niebezpieczeństwo upadku, ale również zagrożenie ze strony spadających z wysokości przedmiotów i elementów. Dlatego przed tym również trzeba się zabezpieczyć.
Wybór odpowiedniego systemu asekuracyjnego to nie wszystko – ważny jest też jego właściwy montaż i późniejszy serwis. Takie usługi oferuje np. firma Alpinex – dystrybutor europejskich producentów systemów asekuracyjnych. Do każdej realizacji firma dołącza pełną dokumentację powykonawczą, zawierającą certyfikaty produktów, instalatorów, instrukcje użytkowania, karty produktu i gwarancji oraz prowadzi szkolenie wstępne z obsługi systemu.
Przy niektórych rodzajach prac na wysokości trzeba spełnić dodatkowe warunki. Na przykład pracownicy zatrudnieni przy montażu rusztowań budowlanych metalowych muszą mieć uprawnienia wydane przez komisję powołaną przez Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego w Warszawie, natomiast osoby zatrudnione przy montażu, demontażu oraz obsłudze rusztowań wiszących muszą mieć uprawnienia wydane przez Urząd Dozoru Technicznego.
Podsumowanie
Z danych GUS wynika, że przyczyną ponad połowy wypadków przy pracy jest niewłaściwe zachowanie się pracownika. Dotyczy to również osób z dużym stażem, odpowiednio przeszkolonych, posiadających odpowiednie uprawnienia i certyfikaty. Nikt nie powinien czuć się zwolniony z zachowania ostrożności i uwagi.
Autor: Bohdan Szafrański jest od początku lat 90. związany z branżą informatyczną. Ukończył studia podyplomowe z zakresu informatyki i telekomunikacji na Politechnice Warszawskiej. Zajmował się zagadnieniami normalizacyjnymi w Polskim Komitecie Normalizacyjnym. Publicysta, dziennikarz. Obecnie publikuje m.in. w prasie specjalistycznej skierowanej do odbiorców z branży automatyki przemysłowej.
