Instalacje oświetleniowe do różnych aplikacji nie są takie same. Przy podejmowaniu decyzji o wyborze oświetlenia ważne jest zrozumienie, który typ instalacji i jaki rodzaj źródeł światła będzie lepszy w konkretnym zastosowaniu i dlaczego. Niezbędna jest także znajomość przepisów i zaleceń precyzujących parametry oświetlenia w konkretnych zastosowaniach.
Gdy na rynku pojawiły się pierwsze lampy w technologii LED, branża spożywcza nie była nimi zainteresowana z powodu wysokich cen. Jednak w ostatnich latach efektywniejsze energetycznie rozwiązania oświetleniowe zyskują na popularności i stają się coraz bardziej korzystne finansowo. Takie oświetlenie sprawdza się m.in. w magazynach, np. w związku z możliwością ściemniania czy częstego załączania/wyłączania. Przy zastosowaniu lamp LED w połączeniu z czujnikami ruchu oświetlenie wzbudzane jest np. tylko na czas pojawienia się w alejce wózka widłowego i wygasa, gdy pojazd już przejedzie, bez uszczerbku dla samych źródeł światła, tak jak w przypadkupopularnych świetlówek.
Poza energooszczędnością inne zalety oświetlenia LED to:
-> dłuższa żywotność lamp – większość instalacji typu LED może pracować do 10 lat bez konieczności wymiany. Świetlówki wymagają wymiany co rok lub dwa. To sprawia, że właściciele zakładu mogą umieszczać lampy w trudno dostępnych miejscach i nie martwić się o przestoje w produkcji;
-> niższe koszty konserwacji – w związku z większą żywotnością oświetlenie LED wymaga mniej czynności obsługowych niż inne typy lamp, a zatem jego instalacja zmniejsza ryzyko częstych ingerencji serwisowych;
-> zdolność do pracy w niskiej temperaturze – oświetlenie tego typu szczególnie dobrze sprawdza się w chłodnym środowisku, takim jak mroźnie. Świetlówki są wrażliwe na ekstremalnie niskie temperatury, co prowadzi do usterek.
Świetlówki mogą natomiast sprawdzić się w pomieszczeniach socjalnych oraz w strefach pakowania. Przed laty podstawowym wyborem w przemyśle były lampy wyładowcze o wysokiej intensywności, ale dzisiaj są to głównie lampy fluorescencyjne.
Oświetlenie kasetonowe (typu troffer) jest korzystniejsze w mniej rentownych działach zakładu – z daleka od produkcji i przetwórstwa, a także w pomieszczeniach pracowniczych oraz biurowych. Świetlówki mogą być także niezłym wyborem tam, gdzie produkt nie jest bardzo eksponowany, np. w dziale pakowania. Warto mieć na uwadze krótką żywotność takich lamp – należy zaplanować ich wymianę raz na rok–dwa, a także włączyć do kalkulacji związane z tym koszty. Sama zaś realizacja prac serwisowych na pewno będzie kolidować z harmonogramem produkcji.
Wyposażenie dopasowane do rutynowych czynności
Niezależnie od wyboru rodzaju oświetlenia trzeba zadbać o odpowiedni osprzęt, uzależniony od procedur związanych z postępowaniem z produktem w danym obszarze. Na przykład tam, gdzie mamy do czynienia z towarem takim jak mięso, trzeba się upewnić, że instalacja jest dostosowana do danego stanowiska pracy i związanych z nim procedur higienicznych. W zakładach przemysłu spożywczego oprawy oświetleniowe muszą być zintegrowane z systemem HACCP (Hazard Analysisis and Critical Control Points – Systemem Analizy Zagrożeń i Krytycznych Punktów Kontroli). Chodzi o to, by były trwałe, łatwe do czyszczenia w sposób higieniczny i możliwie chroniły przed osadzaniem się zanieczyszczeń, czyli np. były gładkie.
W wielu przedsiębiorstwach zajmujących się żywnością konieczne jest częste mycie stanowisk i urządzeń myjkami ciśnieniowymi, nierzadko z dodatkiem silnych środków chemicznych. Stąd potrzeba instalacji w takich aplikacjach specjalistycznych opraw – hermetycznych, antykorozyjnych i odpornych na detergenty. Równie istotne są poszczególne elementy i materiały, z których wykonano oprawy. Oświetlenie przemysłowe do zakładu produkcji czy przetwórstwa żywności powinno być odporne na roztrzaskanie się czy odpadanie elementów. Przykładowo, końcówki montażowe powinny być zabezpieczone przed wypadnięciem podczas otwierania.
Oprócz ogólnych zaleceń co do opraw, wynikających z restrykcyjnych wymagań sanitarnych dotyczących ochrony żywności, dochodzą wymogi związane z warunkami panującymi w poszczególnych częściach zakładu. Inne środowisko występuje w mroźniach, inne w kuchniach czy ubojniach. Bardzo istotne jest więc dostosowanie opraw w zakresie odporności na skrajne wartości temperatury, dużą wilgotność czy agresywne środowisko. Część procesów produkcyjnych może wymagać ponadto opraw przeciwwybuchowych. W tabeli 1 podano przykładowe miejsca pracy, z odpowiadającymi im specyficznymi warunkami i wynikającymi z nich cechami istotnymi przy doborze opraw.
Parametry określone normą
Należy pamiętać o tym, że kwestie związane z oświetleniem regulowane są przez przepisy dotyczące wymagań co do miejsc pracy. Precyzuje je norma PN-EN 12464–1:2012 „Światło i oświetlenie. Oświetlenie miejsc pracy. Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach” (tabela 2). Różne stanowiska mogą się różnić wymaganiami co do:
-> poziomu natężenia oświetlenia,
-> wskaźnika oddawania barw,
-> współczynnika olśnienia,
-> równomierności oświetlenia.
W miejscach, w których wykonywane są prace wymagające dużej dokładności, zalecane są lampy stanowiskowe zapewniające natężenie oświetlenia na poziomie 500 lx. Specyficzne prace wymagające bardzo dużej dokładności powinny mieć zapewnione jeszcze lepsze oświetlenie, na poziomie 750 lx, a nawet 1000 lx.
Podobnie ważny w przemyśle spożywczym jest wskaźnik oddawania barw. W większości zalecana jest wartość co najmniej 80. Adekwatne oddanie barw jest konieczne zwłaszcza podczas kontroli jakości, klasyfikacji owoców, mięsa, ryb itp. Dzięki temu możliwe jest szybkie wykrycie wszelkich zmian barwy, mogących świadczyć o nieświeżości produktu czy niespełnieniu wymagań jakościowych.
Bezpieczeństwo przede wszystkim
Jakość oświetlenia wpływa także w bardzo dużym stopniu na bezpieczeństwo pracy. Źle dobrane oświetlenie może męczyć pracowników, powodować rozdrażnienie, a nawet prowadzić do wypadków. Problemem może być zarówno zbyt intensywne doświetlenie, jak i niedoświetlenie. Oprawy powinny być tak rozmieszczone, aby ograniczać zjawisko olśnienia, które może powodować uczucie irytacji, niewygody lub bólu. Bardzo istotne jest także odpowiednie oświetlenie ciągów komunikacyjnych.
Autorki:
Jud Walker jest starszym inżynierem elektrykiem w Stellar. Ma ponad 20-letnie doświadczenie w pracy z obiektami przemysłowymi.
Anna Wrona – dziennikarka, współpracuje z prasą branżową od 2011 r. Interesuje się historią zakładów przemysłowych w Polsce oraz architekturą postindustrialną.
Tekst pochodzi z nr 5/2016 magazynu „Inżynieria i Utrzymanie Ruchu”. Jeśli Cię zainteresował, ZAREJESTRUJ SIĘ w naszym serwisie, a uzyskasz dostęp do darmowej prenumeraty w formie drukowanej i/lub elektronicznej.
