Kłódki bezpieczeństwa, blokady zaworów, wyłączników elektrycznych czy rozłączników elektrycznych to tylko niektóre elementy systemu kryjącego się pod tajemniczą nazwą LOTO.
Czym jest ten system, jakie zagrożenia dzięki jego zastosowaniu można wyeliminować i przede wszystkim – czy istnieją regulacje prawne będące podstawą wdrożenia takiego rozwiązania podnoszącego poziom bezpieczeństwa służb utrzymania ruchu?
Coraz więcej zakładów produkcyjnych w Polsce decyduje się na wdrożenie tego systemu, dzięki czemu znacznie podwyższa się poziom bezpieczeństwa pracy poprzez eliminację błędów ludzkich oraz ochronę pracowników przed wypadkiem. Jest to system, który zapewnia bezpieczną pracę podczas napraw i postojów remontowych, chroni zarówno pracowników przed wypadkiem, jak i maszyny i urządzenia przed uszkodzeniem i ewentualnym zatrzymaniem produkcji.
Czym jest LOTO?
LOTO to skrót od Lockout/Tagout. Lockout jest to planowo prowadzone działanie, które obejmuje odłączanie i zabezpieczenie wszelkiej energii zasilającej od maszyn podczas wykonywania na nich remontów lub prac konserwacyjnych. Zabezpiecza pracowników działów utrzymania ruchu przed ponownym załączeniem maszyn, dopóki zabezpieczenia nie zostaną zdjęte. Tagout to z kolei przywieszka (z ang. tag) ostrzegająca i informująca pracowników, że dana maszyna jest wyłączona z eksploatacji. W praktyce dopóki zawieszki te nie zostaną zdjęte przez osobę, która je założyła, nie jest możliwe uruchomienie maszyny. Kompletna gama fizycznych zabezpieczeń wyłączników elektrycznych i wtyczek, zaworów kulowych, zasuw z pokrętłem i innych do wszystkich rodzajów energii obejmuje:
- zagrożenia elektryczne – specjalne zabezpieczenia Lockout dla każdego rodzaju wyłączników elektrycznych chroniących pracowników przed nieoczekiwanym załączeniem maszyn; to m.in. zabezpieczenia na wyłączniki prądu, przełączniki, wyłączniki remontowe, miniaturowe bezpieczniki „eSy”, bezpieczniki topikowe, bezpieczniki mocy, zabezpieczenia wtyczek, złączy przemysłowych i gniazd elektrycznych,
- zagrożenia mechaniczne – blokady, które są podstawą systemu Lockout. Umożliwiają zablokowanie każdego rodzaju energii doprowadzanej do maszyn. Energia zgromadzona w maszynach, np. ciśnienie oleju w instalacji hydraulicznej, może wprowadzić maszynę w ruch. Dlatego też oprócz blokad wyłączników elektrycznych i zaworów na rurociągach stosowane są blokady pneumatyki i hydrauliki,
- zagrożenia chemiczne – wszelkie substancje doprowadzane do maszyn za pomocą rurociągów stanowią potencjalne zagrożenie dla pracowników remontujących maszyny. Dlatego stosuje się blokady zaworów kulowych, zasuw z pokrętłem, zaworów motylkowych, blokady linkowe i inne.
Nie tylko blokady
Wszystkie blokady są tak skonstruowane, że możliwe jest ich zamknięcie na kłódkę.
Należy jednak pamiętać, że samo stosowanie blokad i zawieszek nie jest całością systemu. Do pełnej funkcjonalności konieczny jest audyt zakładu i stworzenie procedur i instrukcji stanowiskowych uwzględniających istniejące już procedury i przepisy BHP. Ponadto niezbędne jest też przeszkolenie pracowników oraz firm zewnętrznych przeprowadzających remonty maszyn w zakresie stosowania systemu.
Pełne wdrożenie LOTO powinno obejmować:
1. Audyt LOTO
a) identyfikacja zagrożeń na każdej z maszyn (punkty odcięcia niebezpiecznej energii),
b) dobór odpowiednich blokad systemu Lockout (wraz z ilościami).
2. Stworzenie ogólnej koncepcji i pisemnej procedury LOTO.
3. Dostarczenie blokad Lockout, kłódek systemowych oraz zawieszek Ragout.
4. Oznaczenie maszyn i instalacji dla potrzeb LOTO (lub zakup drukarek do oznaczeń przemysłowych Brady).
5. Stworzenie instrukcji stanowiskowych LOTO (np. w formie Plackardu).
6. Szkolenie w pełnym zakresie dla użytkowników systemu oraz informacyjne dla pozostałych pracowników.
7. Ustalenie sposobu przechowywania sprzętu LOTO i dostępu do niego.
8. Audyt sprawdzający działanie systemu LOTO wraz z wnioskami usprawniającymi.
Co na to prawo?
Polskie i europejskie przepisy nie zobowiązują do stosowania systemu LOTO, jednak dyrektywa Unii Europejskiej (89/655 CEE) zobowiązuje do zabezpieczania źródeł energii. Paragraf 2.14 mówi o tym, że sprzęt roboczy musi być wyposażony w łatwo odróżniające się środki, służące do odłączania od wszystkich źródeł energii. Kolejny punkt (czyli paragraf 2.15) dodaje, że sprzęt roboczy musi być wyposażony w znaki ostrzegawcze i oznakowanie, mające zasadnicze znaczenie dla poprawy bezpieczeństwa pracowników.
Polskie przepisy i kodeks pracy również nie wskazują na konieczność stosowania tego systemu, mimo to wiele firm decyduje się na jego wdrożenie, aby poprawić bezpieczeństwo pracy w zakładzie. Warto dodać, że dobrze wdrożony system podnosi również prestiż firmy oraz często wpływa na zmianę stawek ubezpieczenia.
Uwaga na błędy
Dla poprawnego funkcjonowania systemu LOTO warto pamiętać o kilku dodatkowych zaleceniach. Najczęstszymi błędami popełnianymi przy próbie wdrożenia systemu są:
- brak wprowadzenia w formie pisemnej Lockout programu/procedury,
- brak opracowania i stosowania Lockout procedur maszynowych,
- brak przeprowadzania okresowych inspekcji procedur odizolowania energii,
- brak przeprowadzenia szkolenia pracowników,
- brak sprecyzowania zakresu działań i kompetencji pracowników, aby uzyskać zgodność z wymaganiami,
- brak wystarczającej ilości certyfikowanych blokad niebezpiecznej energii.
Dlatego system ten warto wprowadzać z konsultantem lub firmą posiadającymi referencje i doświadczenie. Pozwoli to na sprawne wdrożenie systemu, który będzie funkcjonalny i jednocześnie przyjazny użytkownikowi. Dzięki umiejętnemu doborowi blokad i oznaczeń, ich liczby i rozmieszczeniu oraz dobremu oznaczeniu blokowanych punktów podnosimy prostotę systemu. Należy pamiętać, że system Lockout często budzi niechęć pracowników, więc uświadomienie i pełne szkolenie wyjaśniające cel i zasady blokowania niebezpiecznej energii wraz z praktycznymi ćwiczeniami są bardzo istotnym punktem całego wdrożenia. Wszystkie te aspekty wpływają na szybkość i jakość wdrożonego systemu przy jego jednoczesnej uniwersalności i prostocie. Tak wdrożony system i co ważne, używany przez pracowników na pewno będzie dodatkowym elementem podnoszącym bezpieczeństwo pracy w zakładzie, przy jednoczesnej optymalizacji kosztów samego wdrożenia.
Mgr inż. Michał Gorgol
Key Account Manager Poland, W.H. Brady
Autor: Mgr inż. Michał Gorgol
