Diabeł tkwi w szczegółach
Zgodnie z obowiązującym stanem prawnym, za zapewnienie pracownikowi odzieży ochronnej odpowiada pracodawca. Z realizacją tego obowiązku jest różnie – część firm poważnie podchodzi do tematu i inwestuje w odzież ochronną, inne starają się przede wszystkim minimalizować wydatki i kupują niezbędne artykuły za możliwie najniższą cenę. Warto poświęcić nieco więcej uwagi kwestiom bezpieczeństwa odzieży roboczej.
Zasady związane z bezpieczeństwem i higieną pracy określa dział X ustawy kodeks pracy. W rozdziale I odnosi się on do podstawowych obowiązków pracodawcy w tym zakresie. Zgodnie z art. 207 ustawy: „Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy”, a ponadto: „Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki”. Ten sam artykuł zwraca uwagę, że koszty działań związanych z zapewnianiem bezpieczeństwa nie mogą w żaden sposób obciążać pracowników, czyli leżą po stronie pracodawcy. Oczywiście za bezpieczeństwo odpowiada nie tylko pracodawca, a przepisy biorą pod uwagę także odpowiedzialność samego pracownika. Zgodnie z art. 211 ustawy, pracownik zobowiązany jest w szczególności m.in. „…stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem”.
Pracodawca a bezpieczeństwo
Obowiązkiem pracodawcy jest takie organizowanie pracy, by uczynić ją możliwie jak najbardziej bezpieczną. Zapisy kodeksu prawa określają m.in. zasady związane ze środkami ochrony indywidualnej, odzieżą i obuwiem roboczym. „Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informować go o sposobach posługiwania się tymi środkami”. Środki ochrony indywidualnej spełniać powinny wymagania określane w odrębnych przepisach. Pracodawca określa stanowiska, na których niezbędne jest dostarczanie odzieży i obuwia roboczego, kierując się kilkoma czynnikami – możliwością zniszczenia lub zabrudzenia odzieży pracownika w miejscu pracy, względami technologicznymi, sanitarnymi lub bezpieczeństwa i higieny pracy. Pracodawca ustala też rodzaje środków ochrony osobistej, odzieży i obuwia roboczego oraz przewidywane okresy użytkowania odzieży i obuwia roboczego. Środki ochrony są własnością pracodawcy. Zgodnie z art. 237-9 ustawy: „Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, przewidzianych do stosowania na danym stanowisku pracy.”, a ponadto: „Pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby stosowane środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze miały właściwości ochronne i użytkowe, a także zapewnić odpowiednio ich pranie, konserwację, naprawę, odpylanie i odkażanie”.
Szczegółowe zasady stosowania środków ochrony indywidualnej precyzuje załącznik nr 2 do rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Pracodawców zobowiązano w nim m.in. do tego, by przed nabyciem środków ochrony osobistej ocenić, czy spełniają one wymagania, w szczególności by skutecznie chronić przed zagrożeniami, uwzględniając ryzyko, jakie stwarzać mogą same z siebie, a także by porównywać cechy dostępnych na rynku środków ochrony indywidualnej z cechami, które powinny spełniać w konkretnej sytuacji.
Ochronić ale przed czym?
Odzież robocza i inne elementy jej towarzyszące (okulary, kaski itd.) mają chronić przed zagrożeniami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi. Do zagrożeń fizycznych zalicza się mechaniczne (upadki, wybuchy, uderzenia, przekłucia, przecięcia, otarcia, poślizgnięcia, upadki, drgania), termiczne (wysoka temperatura, ogień, zimno), elektryczne i promieniowanie (jonizujące i niejonizujące).
Zagrożenia chemiczne związane są z aerozolami (pyły, dymy, mgła, włókna), płynami (zachlapanie, pryskanie, zanurzenie) czy gazami i parami.
Zagrożenia biologiczne to przede wszystkim szkodliwe bakterie, wirusy i grzyby, ale także biologiczne antygeny inne niż mikroorganizmy czy pierwotniaki i zwierzęta bezkręgowe. Środki ochrony osobistej powinny być dopasowane do istniejącego zagrożenia, odpowiadać warunkom stanowiska pracy, uwzględniać wymagania ergonomii i stan zdrowia pracownika. W przypadku gdy poszczególne środki ochrony osobistej chronić mają przed różnymi czynnikami – muszą być tak skonstruowane i dobrane, by nie zmniejszały właściwości ochronnych poszczególnych elementów.
Dlaczego środki ochrony osobistej, odzież i akcesoria są tak ważne w zapewnianiu bezpieczeństwa? Efektywność ich wykorzystania przedkłada się bezpośrednio na bezpieczeństwo pracownika i komfort pracy. Odzież ochronna powinna być wykorzystywana wszędzie tam, gdzie pracownik narażony jest na działanie wody, czynników chemicznych, pyłowych, mechanicznych i biologicznych oraz wysokiej i niskiej temperatury – czyli wszystkich tych czynników, które mogą narażać pracownika na niebezpieczeństwo czy tworzą ryzyko utraty zdrowia. W szczególności dotyczy to narażenia na działania szkodliwych substancji (chemicznych czy biologicznych), pracy w miejscach, w których pracownik narażony jest na wilgoć, na terenach otwartych – gdzie występuje działanie czynników atmosferycznych. Wśród szerokiej rynkowej oferty odzieży ochronnej znaleźć można najróżniejszy asortyment, dopasowany do charakteru wykonywanej pracy, warunków temperaturowych i wymagań konkretnego stanowiska – kombinezony, spodnie, kamizelki, fartuchy, płaszcze, peleryny, kurtki i bluzy. Osobną grupę stanowią te, które pełnią przy okazji funkcje ostrzegania – kamizelki, kurtki, spodnie czy narzutki. Istnieje cała grupa ochraniaczy – barku, klatki piersiowej czy brzucha – stosowanych w zależności od zapotrzebowania na konkretnym stanowisku pracy.
Obok samej odzieży liczne zastosowania mają także środki ochrony osobistej. Hełmy ochronne znajdują zastosowanie wszędzie tam, gdzie istnieje ryzyko urazów głowy, w szczególności przy pracach budowlanych – na rusztowaniach, w ich sąsiedztwie, na mostach, konstrukcjach stalowych, ale także przy pracach ziemnych i w podziemiu. Kaski podnoszą bezpieczeństwo prac z materiałami wybuchowymi, przy piecach przemysłowych, w stoczniach czy na kolei, ale także wszędzie tam, gdzie praca realizowana jest w sąsiedztwie urządzeń do podnoszenia, przenośników czy dźwigów. Nie wszędzie potrzebny jest kask – czasem wystarczy inne, np. „miękkie” nakrycie głowy. Tak jest chociażby tam, gdzie istnieje ryzyko pochwycenia włosów przez pracujące maszyny i urządzenia, zamoczenia głowy lub jej zanieczyszczenia różnymi substancjami działającymi niekorzystnie. W szczególności są to materiały i substancje żrące, toksyczne czy mogące być źródłem infekcji. Nakrycia głowy wykorzystuje się także w warunkach niskiej i wysokiej temperatury. Są przydatne przy pracach wykonywanych w warunkach podwyższonej wilgotności, przy substancjach narażonych na gnicie czy w komorach chłodniczych. Obok hełmów ochronnych przy ochronie głowy wykorzystuje się czapki, czepki, kapelusze, kaptury, berety czy chustki.
Ręce, nogi, oczy, uszy…
Na tych stanowiskach, na których istnieje ryzyko urazów kończyn dolnych, stosuje się środki ochrony przeznaczone właśnie do ochrony nóg. Stosowane są one w szczególności wszędzie tam, gdzie prowadzone są prace rozbiórkowe czy budowlane, znajdują zastosowanie w stalowniach, walcowniach, stacjach energetycznych czy kopalniach, wszędzie tam, gdzie dokonuje się piaskowania czy śrutowania, w kuźniach lub przy odlewaniu metali. Środki ochrony kończyn dolnych wykorzystywane są także do ochrony przed wysoką lub niską temperaturą (oparzeniami, odmrożeniami itp.). Przy pracach stwarzających ryzyko urazów rąk stosuje się środki ochrony kończyn górnych. W szczególności dotyczy to pracy z użyciem materiałów lub przedmiotów ostrych, tnących, kłujących, parzących lub z innego względu narażających pracownika na uszkodzenia rąk. Rękawic nie stosuje się jedynie tam, gdzie istnieje ryzyko wciągnięcia samej rękawicy przez maszynę. Znajdują one zastosowanie przy spawaniu lub cięciu metali, a także innych czynnościach, przy których wymagane jest używanie lamp łukowych, przy oczyszczaniu odlewów, piaskowaniu lub śrutowaniu. Środki ochrony kończyn górnych pełnią funkcję ochronną także przy zagrożeniu poranieniem rozpryskującym się materiałem czy tam, gdzie istnieje ryzyko infekcji (prace przy zwierzętach, padlinie, zwłokach, czyszczeniu rur itd.). Do ochrony kończyn górnych wykorzystuje się przede wszystkim rękawice, ale także ochraniacze: palców, dłoni, nadgarstka, przedramienia i łokcia. Do ochrony kończyn dolnych – obok butów i półbutów także trzewiki, kalosze, sandały, trepy, getry, ochraniacze stopy, goleni, kolana czy uda.
Wśród środków ochrony osobistej znajdują się także takie, które służą ochronie twarzy i oczu, znajdujące zastosowanie wszędzie tam, gdzie występują czynniki narażające wzrok i twarz pracownika na urazy. W szczególności dotyczy to pracy w środowisku drażniącym wzrok (pyły, opary) czy narażającym go w bezpośredni sposób na uszkodzenia (lasery, spawanie lub cięcie przy wykorzystaniu łuku elektrycznego lub palnika, obserwacje intensywnych punktów świetlnych – np. wnętrza pieca). Niezbędne są także tam, gdzie wykonuje się szlifowanie na sucho, oczyszczanie bądź usuwanie kamienia kotłowego oraz wszędzie tam, gdzie rozpryskujące się drobne elementy (w szczególności ostre cząsteczki, metale, żrące płyny) mogłyby przedostać się do oczu. To samo dotyczy substancji – kwasów i roztworów żrących, środków odkażających czy substancji służących usuwaniu korozji.
Osobną grupę stanowią środki ochrony słuchu – wykorzystywane przede wszystkim tam, gdzie poziom hałasu przekracza dopuszczone wartości i założone normy – w obsłudze pras i narzędzi pneumatycznych, przy wbijaniu pali, przy cięciu drewna czy w ramach obsługi naziemnej na lotnisku. Do ochrony wzroku obok okularów i gogli wykorzystuje się tu także osłony twarzy, półosłony twarzy czy przyłbice oraz tarcze. Do ochrony słuchu – nauszniki, hełmy przeciwhałasowe czy wkładki do uszu.
W warunkach ryzyka narażenia na nadmierne zanieczyszczenie powietrza stosuje się środki ochrony układu oddechowego. Dotyczy to w szczególności miejsc i stanowisk pracy, w których występuje nadmierne zanieczyszczenie powietrza czynnikami szkodliwymi lub niedobór tlenu – w zbiornikach, gazowych piecach przemysłowych, przy narażeniu na wdychanie pyłów i gazów, w chłodniach (ryzyko wycieku płynu chłodzącego) czy w szybach i kanałach (oraz innych obiektach podziemnych). Zastosowanie znajduje tu sprzęt oczyszczający i filtrujący powietrze, zarówno autonomiczny, jak i stacjonarny.
Czy tanio może znaczyć dobrze?
Istnieje bardzo wiele zagrożeń, przed którymi chroni zarówno odzież robocza, jak i inne środki ochrony o charakterze osobistym. Jakość wykonania pozostaje jednym z najważniejszych kryteriów oceny odzieży roboczej i to ona w znacznej części decyduje o bezpieczeństwie eksploatacji. W wielu przypadkach od prawidłowego funkcjonowania elementów ochronnych zależy bezpieczeństwo pracowników, a niebezpieczne mogą się okazać nawet niedopracowane drobiazgi (typu wystająca nitka, odstający element odzieży, nieszczelność łączenia dwóch fragmentów materiału itp.).
Jak definiować „jakość”? Przede wszystkim przez dobór materiałów o odpowiednich parametrach czy standard ich wykończenia. Dobrej jakości produkty, wraz z kompleksową ofertą towarzyszących im usług (od doradztwa przy zakupie, poprzez wybór produktów, aż po czyszczenie i wymianę) decydują o bezpieczeństwie. Nawet przy dobrej jakości produktach zagrożeniem dla bezpieczeństwa może być wydłużanie okresów eksploatacji czy używanie produktów uszkodzonych.
Obok samej jakości ważny jest odpowiedni dobór asortymentu, na bezpieczeństwo wpływa bowiem także dopasowanie, chociażby pod względem rozmiarów czy kształtów. Najlepsze buty nie będą spełniać swojej funkcji antypoślizgowej, jeżeli będą o jeden numer za duże, a zbyt długi rękaw szybko może się stać zagrożeniem dla bezpieczeństwa pracownika obsługującego maszynę czy narzędzie tnące.
Odpowiedni dobór materiałów i wysoka jakość wykończenia nie wykluczają, by odzież ochronna była estetyczna i wygodna. Nie można mieć jednak wszystkiego – zwykle, by zapewnić odpowiednią funkcjonalność, wysoki poziom bezpieczeństwa i komfort eksploatacji, należy wydać więcej. Zakup odzieży roboczej potraktować trzeba właśnie jako inwestycję – w bezpieczeństwo pracownika, a w konsekwencji – komfort i efektywność jego pracy.
Odzież ochronna stosunkowo rzadko traktowana jest właśnie jako „ubezpieczenie” pracownika, a oszczędzanie na środkach ochrony osobistej może się skończyć utratą cennego fachowca. To także jeden z tych obszarów, gdzie bardzo często „chytry traci dwa razy”. Zakup produktów dobrej jakości opłaca się podwójnie. Z jednej strony – zapewniamy sobie bezpieczeństwo i zmniejszamy ryzyko wypadków, z drugiej – dobre jakościowo produkty bardzo często służą dłużej, co „równoważy” wyższy koszt ich zakupu.
UR
Autor: Marcin Jurczak
