W każdej firmie, niezależnie od branży, ochrona pracowników przed utratą zdrowia, a nawet życia powinna być priorytetem. Zapewnienie bezpieczeństwa pracownikom w dużej mierze zależy od stosowanej przez nich odzieży, a także od innych środków ochrony indywidualnej (ŚOI) koniecznych na danym stanowisku pracy.
Należy podkreślić, że pracodawca jest zobowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie odzież i obuwie robocze, spełniające wymagania określone w polskich normach. W przypadku pracy na stanowisku, na którym dopuszcza się używanie przez pracowników własnej odzieży, pracodawca zobowiązany jest wypłacić ekwiwalent pieniężny w wysokości uwzględniającej aktualne ceny. W przypadku ubrań ochronnych niedopuszczalne jest wypłacanie pracownikom ekwiwalentu pieniężnego – pracodawca ma bezwzględny obowiązek wydania takiej odzieży. Odpowiednią odzież ochronną oraz wyposażenie ochronne należy stosować bezwzględnie na stanowiskach, na których są one wymagane regulacjami. Nie oznacza to wcale, że nie można poszerzyć zakresu ich wykorzystania. W trosce o zapewnienie optymalnego bezpieczeństwa pracowników można je stosować nawet w obszarach nieuregulowanych prawnie. Właściwy dobór środków ochrony indywidualnej działa jak swoiste ubezpieczenie, a także – co istotne – stanowi niewielki koszt w porównaniu z potencjalnymi zagrożeniami wynikającymi z zaistnienia sytuacji niebezpiecznych.
Rozproszony rynek
Jak wyjaśnia Tomasz Jacygrad z firmy LOGO, polski rynek odzieży i wyposażenia ochronnego charakteryzuje się dużym rozproszeniem. W naszym kraju mamy kilkunastu krajowych producentów konsolidujących największych klientów w branży, jednak cały czas duża część rynku obsługiwana jest przez średnich i małych lokalnych graczy – mniejszych producentów lub sklepy z artykułami BHP. Ponadto na rynku funkcjonują firmy oferujące wynajem i serwisowanie odzieży (rental). Polscy producenci konkurują z jednej strony z dystrybutorami zamawiającymi odzież szytą w krajach azjatyckich lub bliskowschodnich (dolna oraz średnia półka), z drugiej zaś – z producentami europejskimi oferującymi wysokiej jakości towar, którzy próbują coraz intensywniej penetrować rynek (średnia oraz wysoka półka).
W Polsce nie ma wielkich koncernów zajmujących się kompleksową produkcją wyrobów BHP – zauważa Eliza Schweinoch, dyrektor ds. sprzedaży artykułów BHP w firmie MEWA Textil-Service. Wynika to z wąskiej specjalizacji. Nie mamy wielkich firm, które produkowałyby wszystko, ale istnieje wiele małych specjalistycznych przedsiębiorstw. Polski rynek wyposażenia BHP podobny jest do rynków innych krajów. To, czego nie uda się wyprodukować na miejscu, po prostu się sprowadza.
Odzież ochronna a robocza
Z ankiety przeprowadzonej wśród czytelników magazynu Inżynieria i Utrzymanie Ruchu wynika, że w zakładach pracy respondentów najczęściej stosowana jest odzież robocza (58%) oraz ochronna (34%) (rys. 1).
Stawianie znaku równości między odzieżą ochronną a roboczą jest dużym błędem i przejawem niezrozumienia przepisów BHP zawartych w kodeksie pracy, które jasno definiują oba pojęcia.
Ubrania robocze przeznaczone są do wykonywania pracy, przy której: pracownik silnie się brudzi substancjami nieszkodliwymi dla zdrowia, występują czynniki powodujące przyspieszone niszczenie odzieży bądź konieczna jest specjalna czystość powstałego produktu.
Jak wyjaśnia Eliza Schweinoch, w zależności od wykonywanej pracy na odzież roboczą mogą się składać pojedyncze elementy garderoby, takie jak: rękawice, kask, okulary czy obuwie, bądź komplety ubrań. Elementami odzieży roboczej są m.in.: kombinezony, fartuchy, spodnie, bluzy, kamizelki, koszule, koszulki, a nawet bielizna. Do odzieży roboczej zalicza się również ubrania jednorazowe, a także odzież reklamową lub promocyjną. Coraz częściej odzież robocza staje się nośnikiem informacji marketingowej. Estetyczna czy dobrze wykonana zapewnia identyfikację pracownika, a przy okazji pozytywnie wpływa na wizerunek firmy. Jeśli chodzi o estetykę, warto dodać, że w opinii respondentów odzież przeznaczona dla pracowników powinna być: w dwóch kolorach (41%), w wielu kolorach (31%) bądź w jednym kolorze (28%).
Odzież robocza to odzież codziennego użytku dla pracowników, którzy nie są narażeni na specyficzne działanie konkretnych czynników ryzyka (m.in. ładunek elektrostatyczny, ciepło, chłód, płomień, substancje toksyczne). Jeśli czynniki te występują, pojawia się wymóg stosowania odzieży ochronnej, która według przepisów BHP jest środkiem ochrony indywidualnej. Służy do zakrycia odzieży osobistej lub całkowicie ją zastępuje.
W przeciwieństwie do odzieży roboczej, która głównie chroni pracownika przed zabrudzeniem, odzież ochronna chroni pracownika przed zagrożeniem zdrowia lub życia. Wśród zagrożeń tych wyróżnia się m.in.: zagrożenia mechaniczne, chemiczne, termiczne, biologiczne oraz czynniki atmosferyczne.
Odzież specjalistyczna chroni więc przed różnego typu zagrożeniami wynikającymi z rodzaju wykonywanego zawodu. Przykładowo na zagrożenia mechaniczne (m.in. upadki, uderzenia czy rozcięcia) szczególnie mocno narażeni są pracownicy z branż przemysłowych oraz budownictwa. Odpowiednio dobrana odzież pozwala zabezpieczyć pracownika przed ich skutkami.
Z kolei z zagrożeniami chemicznymi mają do czynienia pracownicy w zakładach produkujących środki i odczynniki chemiczne, którzy są narażeni na szkodliwe działanie pyłów, włókien, dymu, płynów, gazów i pary. Zadaniem odzieży ochronnej jest w tym wypadku zabezpieczenie ich przed kontaktem z tymi czynnikami, np. przed zanurzeniem czy zachlapaniem.
Natomiast pracownicy laboratoriów, narażeni na zagrożenia o charakterze biologicznym, powinni nosić odzież ochronną, by nie dopuścić do kontaktu z różnego rodzaju mikroorganizmami, takimi jak: wirusy, grzyby, bakterie.
Biorąc pod uwagę rodzaj zagrożenia, oferta odzieży ochronnej obejmuje m.in. odzież: niepalną, kwasoodporną, antyelektrostatyczną, wodoodporną, chroniącą przed czynnikami mechanicznymi, chroniącą przed zimnem lub wysoką temperaturą, a także ostrzegawczą. Ta ostatnia ma zapobiegać wypadkom dzięki swojej widoczności, co pozwala wyeliminować lub ograniczyć zagrożenia związane z potrąceniem, zgnieceniem bądź uderzeniem przez samochody, wózki widłowe, dźwigi i inne maszyny.
W przeciwieństwie do odzieży roboczej, odzież ochronna podlega obowiązkowej certyfikacji zgodnie z wymaganiami normy odpowiedniej dla danego zagrożenia. Bardzo ważne jest więc, aby odzież ochronna miała odpowiednie certyfikaty, potwierdzające spełnienie normy odpowiadającej każdemu z zagrożeń, z którymi pracownik ma do czynienia.
Pozostając w temacie certyfikatów, warto nadmienić, że w przedsiębiorstwach, w których pracują nasi ankietowani, używana jest odzież wyłącznie certyfikowana (67%) lub wyłącznie niecertyfikowana (3%). Pozostałe 30% sondowanych osób odpowiedziało, że certyfikat lub jego brak nie ma dla nich większego znaczenia – czynnik ten nie wpływa w żaden sposób na wybór.
Jeśli chodzi o tkaniny, z których wytwarzana jest odzież robocza, warto wymienić np. czystą bawełnę lub mieszanki bawełny z tworzywami sztucznymi (np. włókna poliestrowe bądź poliamidowe). Do produkcji tego typu odzieży wykorzystuje się także takie materiały, jak: flanela, polar, torlen, stylon, a do odzieży jednorazowej – polipropylen.
Z doświadczenia eksperta z firmy MEWA Textil-Service wynika, że w dalszym ciągu wielu klientów uważa, że tkaniny bawełniane są lepsze od poliestrowych. Panuje przekonanie, że bawełna jako materiał naturalny jest lepszym wyborem. Jednak dopiero testy użytkowników pokazują, że również poliestry można zastosować z bardzo dobrym skutkiem.
Ochrona to podstawa
Jeśli chodzi o odzież ochronną, to – jak deklarują uczestnicy redakcyjnego badania – jest ona zawsze stosowana w ich zakładzie zgodnie z wymaganiami (75%); nie zawsze jest stosowana, mimo że powinna być używana cały czas (18%); nie jest stosowana, ponieważ nie ma takiego wymogu (7%).
W opinii respondentów najważniejszymi korzyściami wynikającymi z korzystania z tego typu odzieży jest przede wszystkim bezpieczeństwo pracowników (95%). Ok. 30% osób wskazało poza tym na takie zalety, jak jednolity image firmy oraz wygoda i dobre samopoczucie pracowników (rys. 2).
Według przedstawiciela firmy LOGO właściwie każda firma może być odbiorcą odzieży oraz wyposażenia ochronnego. Firmy sprzątające ubierają swoich pracowników w jednolite fartuchy z oznakowaniem, firmy handlowe (markety) – w t-shirty lub koszulki polo w odpowiednich kolorach firmowych, zaś firmy produkcyjne wybierają odzież roboczą i ochronną. Jednymi z największych odbiorców omawianych produktów są: sektor motoryzacyjny, petrochemiczny, szeroko pojęta produkcja, transport oraz budownictwo.
Również przedstawiciel firmy MEWA Textil-Service jest zdania, że rynek odbiorców obowiązkowego wyposażenia i zabezpieczeń BHP jest bardzo duży. W zasadzie we wszystkich zakładach pracy powinno się stosować podstawowe zabezpieczenia indywidualne, takie jak: odzież robocza, rękawice, okulary ochronne, środki ochrony słuchu czy dróg oddechowych. Gdyby jednak porównać liczbę osób zatrudnionych na stanowiskach pracy wymagających środków ochrony i wielkość sprzedaży, okazałoby się, że pracownicy są, niestety, zabezpieczeni tylko częściowo.
Warto dodać, że zgodnie z deklaracjami ok. 40% ankietowanych w ciągu najbliższych 12 miesięcy planowany jest w ich zakładach pracy zakup odzieży ochronnej.
Jakość kontra cena
Z przeprowadzonego sondażu wynika, że najważniejszym kryterium mającym wpływ na decyzję dotyczącą zakupu odzieży ochronnej jest jakość (62% wskazań). Natomiast na drugim miejscu znalazła się cena (38% wskazań).
Jednakże z obserwacji Elizy Schweinoch z firmy MEWA Textil-Service wynika, że w wielu przypadkach najważniejszym elementem wyboru wyposażenia BHP jest cena, natomiast jakość wyrobów często schodzi na drugi plan. Coraz większym zagrożeniem dla branży jest tani import z Dalekiego Wschodu. Wiele stosowanych w Polsce środków ochrony indywidualnej pochodzi właśnie stamtąd. Niestety często nie mają one wymaganych certyfikatów i atestów. Dla klientów decydujących się na tego rodzaju importowane produkty jedynym argumentem decydującym o wyborze jest oczywiście cena – jakość i bezpieczeństwo nie mają wówczas większego znaczenia. Niestety, w tym wypadku niższej cenie często towarzyszy niższa jakość materiałów czy szycia, w konsekwencji czego komfort użytkowania tego typu odzieży oraz jej trwałość mogą pozostawiać wiele do życzenia.
Zupełnie inaczej przedstawia się sytuacja wtedy, gdy na pierwszym planie stawiana jest jakość. Świadomi klienci najczęściej wybierają odzież produkowaną przez renomowane firmy, które stosują materiały lepszej jakości. Produkty te cechują się zwykle dużo większą trwałością, odpornością na czynniki zewnętrzne i wyższym komfortem użytkowania. Mimo że markowa odzież zazwyczaj jest znacznie droższa od importowanej, z pewnością warto w nią inwestować.
Odpowiedni dobór odzieży
Dobór indywidualnej ochrony pracownika nie jest, wbrew pozorom, prostym zadaniem. Jak wyjaśnia Eliza Schweinoch, podstawą przy właściwym doborze odzieży ochronnej jest prawidłowa ocena ryzyka zawodowego przeprowadzona przez służby BHP. Wiąże się to z rozpoznaniem wszystkich zagrożeń, jakie czyhają na pracowników podczas wykonywania codziennych czynności w pracy. Często nie zdajemy sobie sprawy, że jest ich aż tyle.
Przy wyborze odzieży ochronnej warto przygotować sobie prosty schemat i wskazać, jakie elementy są dla nas najistotniejsze. Takimi elementami są: potencjalne ryzyko, warunki atmosferyczne, długość trwania zagrożenia, komfort dla użytkownika. Wybierając odzież, należy także sprawdzić, czy produkt jest odpowiednio oznaczony, tzn. czy posiada odpowiednią wszywkę zawierającą informację o produkcie oraz odpowiednie piktogramy. Każdy produkt powinien być również wyposażony w instrukcję użytkowania i sposób konserwacji, a także zawierać informację, czy spełnia wymagania aktualnie obowiązujących norm oraz czy materiały, z jakich została wykonana odzież, również mają certyfikaty.
Dla samych pracowników najistotniejszym elementem przy doborze odzieży ochronnej jest przeważnie komfort użytkowania (wygoda i dobre samopoczucie pracowników znalazły się na trzecim miejscu głównych korzyści związanych z użytkowaniem odzieży ochronnej). Co ważne, odzież ochronna powinna być odpowiednio dopasowana do rozmiaru pracownika – nie może krępować ruchów oraz nie może być zbyt luźna. Oczywiście należy też pamiętać o jakości produktu. Prawidłowo wykonany wyrób nie tylko powinien odpowiadać wymaganiom norm, ale swoją konstrukcją i wykonaniem musi zapewniać bezpieczeństwo oraz odpowiedni komfort przez cały okres jego stosowania, często w ekstremalnych warunkach użytkowania. Trzeba pamiętać, że tego typu odzież chroni pracowników przed utratą zdrowia, a nawet życia, dlatego musi być niezawodna również w sytuacjach skrajnych i niebezpiecznych.
Kupić czy wynająć?
Od ponad dekady na rynku polskim działają firmy zajmujące się profesjonalnie usługą wynajmu odzieży roboczej/ochronnej, które oferują odzież wykonaną z wysokiej jakości materiałów, niepowodujących podrażnień oraz zapewniających komfort nawet w bardzo trudnych warunkach pracy.
Wynajem odzieży ochronnej dotyczy 29% zakładów respondentów (rys. 3). W przypadku prawie połowy uczestników badania nie korzysta się z tej usługi.
W opinii 26% osób wynajem odzieży ochronnej jest dobrym wyborem, natomiast 23% ankietowanych uważa, że jest to złe rozwiązanie. Pozostałe 51% badanych nie ma na ten temat zdania.
Zwolennicy outsourcingu odzieży roboczej/ochronnej wskazują na takie korzyści, jak: obniżenie, a nawet całkowite wyeliminowanie kosztów związanych z zakupem odzieży dla pracowników oraz możliwość rozłożenia ich w czasie (a w konsekwencji znaczne obniżenie ogólnych kosztów); scedowanie na firmę zewnętrzną wszystkich obowiązków związanych z serwisem i dostawą czystej odzieży pracowniczej; prowadzenie szczegółowej ewidencji asortymentu odzieżowego dzięki zastosowaniu np. chipów RFID; możliwość dostosowania wymaganej liczby sztuk asortymentu w zależności od sezonowości produkcji oraz rotacji w zatrudnieniu.
Od stóp do głów
Oprócz odzieży ochronnej środkami ochrony indywidualnej stosowanymi w zakładach respondentów są: środki ochrony twarzy i oczu, m.in. okulary ochronne (97% ankietowanych), środki ochrony słuchu, m.in. nauszniki, wkładki przeciwhałasowe itp. (92%), środki ochrony kończyn: ochraniacze stóp, obuwie ochronne, ochraniacze kolan, łokci, dłoni itd. (85%), środki ochrony układu oddechowego, np. maski (74%), środki ochrony głowy, np. hełmy (64%), a także środki chroniące przed upadkiem z wysokości (51%).
Jak widać, istnieje wiele rodzajów środków ochrony indywidualnej, które mogą być konieczne do stosowania w danym zakładzie. Prawidłowy dobór środków ochrony indywidualnej musi być poprzedzony przeanalizowaniem informacji bezpośrednio związanych z przyszłym wykorzystaniem ŚOI na danych stanowiskach pracy. W każdym razie pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez wyposażenia go w środki ochrony indywidualnej, niezbędne na danym stanowisku pracy.
Trendy
Jak zauważa Tomasz Jacygrad, Polska różni się od Europy Zachodniej w kwestii trendów w obszarze odzieży ochronnej. Na Zachodzie widać przede wszystkim dominację odzieży ostrzegawczej w większości sektorów. Odzwierciedla to oferta największych graczy na rynku. Dodatkowo widać dużą różnicę w doborze norm – kraje zachodnie stosują dużo częściej odzież certyfikowaną na wiele norm (tzw. multinorm), gwarantującą kompleksową ochronę. W Polsce klienci dobierają odzież bardziej pod kątem swojej branży, skupiając się na jednej normie bądź na dwóch wybranych kluczowych normach. Zachód Europy przykłada też znacznie większą wagę do jakości szycia oraz wzornictwa odzieży – odzież głównych producentów wygląda zdecydowanie bardziej atrakcyjnie, lekko i dynamicznie. Podobnej ewolucji oczekiwań wśród klientów w Polsce należy spodziewać się w ciągu kolejnych 510 lat.
Jeśli chodzi o nowości w zakresie odzieży roboczej i ochronnej, można je podzielić na kilka głównych obszarów, z czego najważniejsze dotyczą innowacyjnych tkanin, rodzaju kroju oraz jakości szycia, nowych norm oraz dodatków. Zdaniem eksperta z firmy LOGO na pierwszy plan wysuwa się kwestia wyglądu odzieży. Klienci coraz rzadziej akceptują stare, często niezmieniane przez lata wzornictwo – oczekują od odzieży, że będzie nie tylko chronić, ale też dobrze leżeć i wyglądać. Dostrzegają to firmy, które zwracają uwagę na to, jak ubierają się ich pracownicy (względy reprezentacyjne). Coraz częściej pojawia się również kwestia odzieży z oznakowaniem firmowym, zamawianej przez firmy do celów promocyjnych (m.in. do programów lojalnościowych) – taka odzież musi spełniać wszelkie standardy jakościowe i funkcjonalne, ale musi również wyglądać atrakcyjnie, ponieważ buduje wizerunek danej marki.
Raport powstał na podstawie danych z ankiety, na którą odpowiedzieli Czytelnicy magazynu Inżynieria i Utrzymanie Ruchu. Oprócz tego przy tworzeniu raportu bazowano na informacjach pochodzących od dostawców rozwiązań służących do komunikacji bezprzewodowej. Raport nie odzwierciedla pełnego obrazu rynku.
Autorka: Agata Abramczyk jest dziennikarką, publicystką, autorką tekstów, pasjonatką nowoczesnych technologii; od wielu lat związaną z branżą wydawniczą.
