Technologie bezprzewodowe są coraz częściej stosowane w warunkach przemysłowych, m.in. w rozproszonych systemach pomiarowych na terenie zakładów produkcyjnych, w aplikacjach nadzorujących pracę sieci wodociągowo-kanalizacyjnych lub sieci przesyłowych w przemyśle energetycznym.
Technologia komunikacji bezprzewodowej jest obecnie najprężniej rozwijającym się segmentem rynku telekomunikacyjnego. Zatem jakie sieci bezprzewodowe cieszą się obecnie największą popularnością? Jakie są ich słabe i mocne strony? Jakie zastosowania znajdują tytułowe rozwiązania? Na te i inne pytania odpowiemy w raporcie przygotowanym na podstawie opinii dostawców, a także wyników uzyskanych z badania przeprowadzonego wśród Czytelników magazynu Inżynieria i Utrzymanie Ruchu.
Na równi z rynkami europejskimi
Jak zauważa Leszek Pietrowicz, dyrektor w firmie ASTOR Mission Critical, polski rynek systemów bezprzewodowych rozwija się w równym tempie z pozostałymi krajami Europy. Światowe trendy wskazują na ciągły rozwój tej technologii w praktycznie każdej sferze gospodarczej. Prognozy na kolejne lata również są optymistyczne i nikogo to nie dziwi w dobie rewolucji takich technologii, jak cloud computing, Internet of Things, Big Data – czyli ciągłego wzrostu zastosowań nowoczesnych technik komunikacyjnych, transmisji, akwizycji i przetwarzania danych.
Również Kamil Wachowicz, Product Manager w firmie Phoenix Contact, jest zdania, że polski rynek systemów bezprzewodowych nie różni się od innych porównywalnych rynków europejskich. Jednakże – jak podkreśla ekspert – w porównaniu z komunikacją tradycyjną, czyli kablową, rynek ten jest niewielki. Wśród wielu klientów nadal dominuje przekonanie, że nie da się zastąpić „przewodu”, a wszystkie technologie komunikacji bezprzewodowej są mało odporne na zakłócenia występujące zwłaszcza w środowisku przemysłowym i w związku z tym nie gwarantują pewności i niezawodności w transmisji danych.
Komunikacja bezprzewodowa – argumenty za i przeciw
Chcąc dowiedzieć się, jak liczną grupę stanowią obecnie zwolennicy systemów bezprzewodowych, zapytaliśmy o to osoby biorące udział w badaniu redakcyjnym. 47% respondentów preferuje urządzenia bezprzewodowe (rys. 1). Mimo że w dalszym ciągu dominują rozwiązania przewodowe, z upływem czasu grono zwolenników technologii bezprzewodowych sukcesywnie się powiększa. I nic w tym dziwnego, wszak – jak wyjaśnia Wojciech Znojek, dyrektor generalny w firmie Sabur – zastosowanie komunikacji bezprzewodowej ma wiele zalet, a dynamicznie rozwijające się technologie w tym obszarze z jednej strony zwiększają jej możliwości, a z drugiej – stale powiększają spektrum zastosowań tego sposobu transmisji.
Klasycznym już przykładem aplikacji dla bezprzewodowych kanałów transmisji danych jest bezprzewodowy monitoring instalacji w trudno dostępnych lokalizacjach albo miejscach, gdzie nie można doprowadzić i podłączyć okablowania (albo instalowanie przewodów jest zbyt kosztowne). Bezprzewodowa transmisja jest często doskonałym sposobem na optymalizację kosztów implementacji (m.in. dzięki łatwemu montażowi i dołączaniu/przenoszeniu nowych urządzeń w sieci, a także niskim kosztom utrzymania systemu). Na uwagę zasługują zwłaszcza te rozwiązania, które umożliwiają budowanie sieci stopniowo, krok po kroku, w tempie dostosowanym do indywidualnych wymagań przedsiębiorstwa.
Mimo licznych zalet technologia bezprzewodowa ma też wady. Zdaniem Jacka Leszczuka, inżyniera ds. marketingu technicznego w firmie Tekniska Polska, są nimi przede wszystkim: zależność od warunków środowiskowych, ograniczona dostępność sieci komórkowych na pewnych obszarach oraz czynnik ludzki. Jednak wraz z upowszechnianiem się technologii bezprzewodowych można dostrzec stałe doskonalenie produktów dla tego typu systemów sieciowej transmisji danych, skutkujące pokonywaniem potencjalnych barier rozwojowych. Co istotne, wraz z rozwojem technologicznym stale wzrastają niezawodność i bezpieczeństwo systemów bezprzewodowych.
Warto zauważyć, że technologia bezprzewodowa nie zawsze jest najlepsza w znaczeniu ściśle technicznym. Często jednak okazuje się być rozwiązaniem najbardziej optymalnym lub jedynym możliwym do zastosowania, jeżeli chcemy uzyskać oczekiwaną funkcjonalność systemu przy określonych założeniach i uwarunkowaniach ekonomicznych.
Popularne technologie bezprzewodowe
W opinii respondentów technologiami bezprzewodowymi najszybciej rozwijającymi się na rynku są przede wszystkim sieci WiFi (ok. 70% wskazań użytkowników i dostawców) oraz sieci GSM (ok. 60% wskazań użytkowników i ok. 90% wskazań dostawców).
Jak widać na rys. 2, na liście innych popularnych technologii znalazły się ponadto: moduły M2M (machine to machine), Bluetooth i radiomodemy. Jeśli chodzi o sieć ZigBee, została ona wskazana jedynie przez 2% respondentów.
Jak zauważa Jacek Leszczuk, bardzo dużą popularnością cieszą się obecnie technologie oparte na łączności WiFi oraz lokalnej transmisji radiowej, szeroko stosowane jako bezprzewodowe sieci lokalne. Można je spotkać w każdej dziedzinie przemysłu, jako medium transmisyjne. Wiele z tych rozwiązań potrafi obsługiwać złożone topologie sieci oraz wspierać liczne technologie systemowe zapewniające bezpieczeństwo. Pomimo ograniczeń związanych z zasięgiem należy zdawać sobie sprawę, że realny zasięg punkt-punkt może dochodzić nawet do kilku kilometrów, zaś przy wykorzystaniu funkcjonalności topologii mesh i pracy poszczególnych urządzeń jako repeaterów sygnału może sięgać odległości kilkakrotnie większych. W aspekcie rozwoju technologii Industrial IoT (Przemysłowego Internetu Rzeczy) przed rozwiązaniami dla topologii mesh opartymi na sieciach WiFi rysują się bardzo dobre perspektywy, są to bowiem idealne środowiska pracy dla całych ekosystemów czujników przemysłowych powiązanych ze sterowaniem i akwizycją danych.
Zdaniem eksperta z firmy Tekniska Polska bardzo popularnym rozwiązaniem są także technologie oparte na łączności komórkowej – postrzegane jako medium stabilne, bezpieczne, tanie i powszechnie dostępne. Użytkownik nie musi w tym przypadku tworzyć własnej, nierzadko kosztownej infrastruktury: masztów, anten, aparatury wspomagającej i zabezpieczającej radiotransmisję. Dostępność oznacza także redundancję łączności, z czego klienci chętnie korzystają.
Jeśli chodzi o transmisję danych na duże odległości, to – jak zauważa Wojciech Znojek, dyrektor generalny w firmie Sabur – najpopularniejszymi rozwiązaniami stosowanymi w sektorze przemysłowym są w tym wypadku wspomniane sieci komórkowe oraz własna, lokalna infrastruktura radiowa. Mimo że radiomodemy są rozwiązaniami starszymi, nadal są intensywnie rozwijane i bardzo popularne – zwłaszcza w infrastrukturze krytycznej i aplikacjach specjalnych, gdzie bezpieczeństwo ma szczególny priorytet (np. w branży oil & gas, branży militarnej, dystrybucji energii elektrycznej, ciepłownictwie, ochronie środowiska – w tym dostarczaniu wody pitnej). Dodatkową zaletą rozwiązań bazujących na komunikacji radiowej jest to, że działają niezależnie od operatorów sieci GSM i ich użytkownicy mogą w pełni zarządzać swoimi sieciami.
Jeśli chodzi o własne sieci radiowe, to – jak twierdzi Leszek Pietrowicz z firmy ASTOR Mission Critical – zaczynają one pełnić bardzo ważną rolę. Na tym polu można zauważyć rewolucję, głównie spowodowaną rozwojem GNSS (Global Navigation Satellite Systems). Dla uzyskania dokładności rzędu 1 cm systemy pozycjonowania oprócz anteny GPS potrzebują korekty dzięki sygnałowi RTK (Real Time Kinematic) w czasie rzeczywistym, dostępnemu głównie w zakresie fal VHF. W konsekwencji bardzo szybko rozwijają się takie segmenty rynku, jak ITS (Inteligentne systemy Transportowe) czy rolnictwo precyzyjne. Dzięki temu producenci radiomodemów doskonalą technologicznie swoje produkty. Stają się one konkurencyjne cenowo do rozwiązań GPRS, często łącząc obydwie technologie w jednym urządzeniu.
Największym atutem własnych sieci radiowych jest niezawodność oraz możliwość budowania sieci redundantnych, na które mamy wpływ i możemy nimi zarządzać. Przeszkodą inwestycyjną jest konieczność budowy infrastruktury – nawet niewysokich masztów i anten. Kwestie związane z zezwoleniem nie stanowią dzisiaj większego problemu. Do dyspozycji jest wolny, swobodnie dostępny zakres 868870 MHz. W celu poprawy zasięgu i niezawodności, w tym bezpieczeństwa, mamy do dyspozycji pasma, które wymagają zezwolenia z UKE (Urzędu Komunikacji Elektronicznej), 140170 MHz i najbardziej popularne 400470 MHz. Uzyskanie zezwolenia to koszt kilkudziesięciu złotych i złożenia wniosku, który nie stanowi większego problemu.
Największą przewagą własnej sieci bezprzewodowej jest wysokie bezpieczeństwo, niezależność i niezawodność. Minusem zaś przepustowość osiągająca w polskich uwarunkowaniach poziom do 121 kb/s. Do uzyskania dużej przepustowości, rzędu kilkuset MB/s, dostępne jest pasmo 2,4 i 5 GHz. WiFi przemysłowe rozwija się równocześnie z całą branżą IT. W związku z tym do dyspozycji jest cały mechanizm tworzenia i udoskonalania zabezpieczeń sieciowych.
Główni adresaci
Zdaniem Jacka Leszczuka trudno jednoznacznie zdefiniować profil nabywcy czy użytkownika rozwiązań komunikacji bezprzewodowej. Wybór technologii wireless determinowany jest wieloma czynnikami. Zdecydowanie rośnie udział klientów związanych z utrzymaniem ruchu czy serwisem, dla których zdalny dostęp i diagnostyka są elementami wzrostu skuteczności i optymalizacji logistyki świadczonych usług. Wszędzie tam, gdzie układanie przewodów jest niemożliwe lub nieekonomiczne albo niesie ryzyko technologiczne, stosuje się obecnie systemy bezprzewodowe. Dzisiejszy nabywca technologii bezprzewodowej może więc reprezentować każdą dziedzinę przemysłu lub sektora usług.
Podobnego zdania jest Kamil Wachowicz, który uważa, że nabywcami przemysłowych urządzeń bezprzewodowych są w zasadzie firmy ze wszystkich branż. Rozwiązania te są stosowane wówczas, gdy istnieje trudność położenia instalacji kablowej – np. w już istniejących halach fabrycznych, gdzie trzeba dołożyć nowe sygnały, a zatrzymanie produkcji jest zbyt kosztowne. Wtedy najlepiej zastosować komunikację bezprzewodową. Innymi przykładami, w przypadku których zasadne jest wykorzystanie systemów bezprzewodowych, są: instalacje ruchome (np. wirówki w oczyszczalniach ścieków, pojazdy, suwnice) oraz instalacje, które zmieniają położenie – np. ze względu na wydobycie (kopalnie, kamieniołomy itd.). Często też stosuje się automatykę bezprzewodową do sterowania robotami produkcyjnymi, które ze względu na ruch są podatne na zniszczenie przewodu.
Z sondażu przeprowadzonego wśród użytkowników i dostawców wynika, że najpopularniejszymi zastosowaniami urządzeń bezprzewodowych są przede wszystkim: monitoring i diagnostyka (ok. 80% wskazań użytkowników i 100% dostawców), zdalne sterowanie (ok. 60% wskazań użytkowników i ok. 70% wskazań dostawców) oraz telemetria (ok. 40% wskazań użytkowników i 70% wskazań dostawców). Wśród innych zastosowań znalazły się również: systemy alarmowe, bezpieczeństwa oraz inne systemy przemysłowe; branża wod.-kan.; energetyka; handel, kasy oraz bankomaty (rys. 3).
Według sondowanych użytkowników najbardziej perspektywicznymi obszarami zastosowań bezprzewodowych urządzeń przemysłowych w Polsce są: monitoring (64%), telemetria (47%), systemy alarmowe i energetyka (38%), maszyny (36%), transport i logistyka oraz kontrola dostępu (31%), branża wod.-kan. (24%), e-metering (22%), ciepłownictwo (20%), a także HVAC (16%).
Natomiast, jak twierdzą ankietowani dostawcy, najbardziej perspektywiczne są takie obszary, jak: transport i logistyka (82%), maszyny oraz telemetria (73%), monitoring (64%) oraz systemy alarmowe (55%).
Zdaniem eksperta z firmy Tekniska Polska granice obszaru zastosowań ograniczają potrzeby i możliwości użytkownika lub wyobraźnia twórców systemów. W dobie IIoT (Przemysłowego Internetu Rzeczy) można mówić o systemach bezprzewodowych przede wszystkim w kontekście takich aplikacji i obszarów zastosowań, jak:
-> akwizycja danych z obszarów trudno dostępnych lub z bardzo wielu punktów jednocześnie (np. liczniki energii elektrycznej);
-> zdalny dostęp do danych dla służb UR;
-> monitoring krytycznych parametrów środowiska (np. poziom rzek, zapylenie powietrza);
-> tzw. kanałów komunikacji inżynierskiej służących do zarządzania i nadzoru nad procesami, które w normalnym trybie nie wymagają stałej komunikacji sieciowej, a łączność bezprzewodowa jest rozwiązaniem najbardziej optymalnym;
-> systemy MES (Manufacturing Execution System), działające w czasie rzeczywistym;
-> Inteligentne Systemy Transportowe (ITS);
-> systemy zapewniające łączność w trudnych środowiskach, takich jak szyby czy wyrobiska górnicze;
-> wykorzystanie systemów bezprzewodowych jako łączności zapasowej – redundancji dla łączności przewodowej;
-> procesy produkcyjne nacechowane dużą zmiennością (np. procesy Lean Manufacturing, procesy z wymienialnymi lub komplementarnymi maszynami i urządzeniami produkcyjnymi), objęte monitoringiem bądź akwizycją danych, charakteryzujące się zmiennym profilem produkcji, zmienną lokalizacją produkcji (np. mobilne węzły produkcji betonu lub mas bitumicznych);
-> procesy i projekty realizowane tylko okresowo i odbywające się przy dużej zmienności czynników zewnętrznych (np. budowa dróg lub portu morskiego).
Cena jest ważna, lecz nie najważniejsza
Jak wynika z odpowiedzi udzielonych przez ankietowanych użytkowników, najważniejszymi kryteriami wyboru przemysłowych urządzeń służących do komunikacji są przede wszystkim: interfejsy komunikacyjne (62%), maksymalny zasięg (56%), cena (51%), łatwość obsługi (44%), stopień ochrony oraz przepustowość (33%), opinia innych użytkowników (31%), marka (27%), zakres temperatury pracy (24%), zakres częstotliwości pracy (18%), opinia dostawcy (11%) oraz reklama (4%).
Z kolei zdaniem dostawców, nabywcy omawianych urządzeń kierują się przede wszystkim ceną (100%). W ich opinii poza ceną liczą się najbardziej takie cechy, jak: interfejsy komunikacyjne (91%), łatwość obsługi oraz maksymalny zasięg (55%), zakres częstotliwości pracy (36%).
Jeśli chodzi o cenę, okazuje się, że według co czwartego respondenta koszty nabycia przemysłowych urządzeń bezprzewodowych są jak najbardziej adekwatne do ich możliwości. 35% ankietowanych nie podziela tej opinii, natomiast pozostali uczestnicy badania nie mają na ten temat zdania.
Jak radzi Jacek Leszczuk, kupując rozwiązanie bezprzewodowe, należy kierować się dopasowaniem funkcjonalnym oraz przyjąć odpowiednie kryteria niezawodności. Wybierając dostawcę, warto zweryfikować jego wiedzę, poziom świadczonego wsparcia technicznego, zrozumienie potrzeb klienta i użytkownika. Jest wielu dostawców, którzy prowadzą prostą sprzedaż urządzeń. Niewielu jest natomiast takich, dla których sprzedaż to tylko początek dłuższych relacji z klientem, wspólnych projektów i wspierania klienta czy użytkownika w jego rozwoju. Na młodym polskim rynku taka strategia wciąż jest rzadkością, ale jednoznacznie świadczy o podejściu poważnym i nacechowanym długofalową strategią budowania współpracy. Urządzenia przemysłowe jako rozwiązania do zastosowań profesjonalnych muszą plasować się na odpowiednim pułapie cenowym i w tym obszarze rynku równanie cena = jakość należy bezwzględnie przyjąć za prawdziwe.
Z doświadczenia Leszaka Pietrowicza wynika, że w przemyśle nierzadko wybierane są urządzenia sieciowe z branży IT, które są nieprzystosowane do pracy w danym obiekcie (ze względu na panujące tam warunki). Przy wyborze urządzenia należy zatem zwrócić uwagę na jakość zasilania i pracę z protokołami komunikacyjnymi specyficznymi dla branży automatyki. Często niewielka oszczędność prowadzi do kłopotów wynikających ze złego doboru urządzenia. Co istotne, wybór rozwiązania nie powinien się sprowadzać jedynie do ceny oraz kwestii związanych z wymaganiami technicznymi co do przepustowości. Istotnymi czynnikami są również: niezależność, niezawodność i przede wszystkim cyberbezpieczeństwo.
W trosce o cyberbezpieczeństwo
Jak zauważa ekspert z firmy ASTOR Mission Critical, jeśli spojrzymy na przemysł i komunikację bezprzewodową, pojęcie cyberbezpieczeństwa jest szczególnie ważne – stanowi jeden z kluczowych elementów obecnie trwającej rewolucji przemysłowej. Należy też pamiętać, że cyberbezpieczeństwo to też największy czynnik hamujący wdrażanie technologii bezprzewodowej w przemyśle.
Kwestie cyberbezpieczeństwa powinny także nieustannie wzbudzać zainteresowanie użytkowników systemów bezprzewodowych. W opinii przedstawiciela firmy Tekniska Polska na tle rozwoju technologicznego toczy się walka o dostęp do informacji, które okazują się najcenniejszym towarem naszych czasów. Powszechność dostępu do technologii transmisji i przetwarzania danych stwarza niestety wiele okazji do nieetycznych działań wszelkiego typu organizacjom czy osobom zainteresowanym zdobyciem cennych informacji lub zakłóceniem ich transmisji. Należy mieć świadomość, że nasza czujność w kwestiach bezpieczeństwa powinna stale znajdować się w stanie podwyższonej gotowości.
Na rynku są rozwiązania bezprzewodowe, oferujące podwyższone standardy i technologie cyberbezpieczeństwa. Należą do nich takie technologie, jak DPI (Deep Packet Inspection) czy SCADA Firewall, które monitorują zawartość danych i reagują na odstępstwa od profilu transmisji zdefiniowanego jako norma. Dostępne są rozwiązania oferujące wysoki poziom zabezpieczeń od strony użytkownika: wielopoziomowe uwierzytelnianie – identyfikację, zarządzanie rolami czy przydział dostępu do zasobów przy ściśle zdefiniowanej roli użytkownika i tylko w określonym czasie. Z tych przykładów płynie wniosek, że wybierając technologię bezprzewodową, należy zwrócić uwagę, aby była ona stabilna i pochodziła z zaufanego źródła, które zapewni użytkownikom stałe wsparcie i analizę problemów oraz długotrwałą współpracę, gdyż zakup wszelkich rozwiązań należy traktować jako długofalową inwestycję.
Jest dobrze, będzie lepiej
W przekonaniu dostawców obecna sytuacja panująca na polskim rynku urządzeń bezprzewodowych jest dobra (90%) lub bardzo dobra (10%). Ich zdaniem zapotrzebowanie na systemy bezprzewodowe dynamicznie rośnie, co wynika m.in. z doskonalenia oferowanych produktów, a także wzrostu świadomości korzyści płynących z ich zastosowania. Co istotne, rozwiązania bezprzewodowe wpisują się w coraz bardziej popularną ideę IIoT, co ma ogromny wpływ na rozwój branży.
Jak wynika z przeprowadzonego sondażu, moduły i urządzenia do komunikacji bezprzewodowej najczęściej sprzedają się w systemach (54% wskazań respondentów).
Zgodnie z prognozami ankietowanych dostawców w ciągu najbliższych 12 miesięcy wzrośnie sprzedaż przemysłowych urządzeń bezprzewodowych. Zdaniem respondentów systemy bezprzewodowe zyskują stale na popularności i obejmują coraz to nowsze branże, na co ma wpływ m.in. poszerzenie oferty dostępnej na rynku, odpowiadającej coraz to nowszym potrzebom. W opinii dostawców w systemach bezprzewodowych drzemie ogromny potencjał – cały czas rośnie zapotrzebowanie na tego typu produkty oraz pojawiają się nowe rynki zbytu. Na rozwój rynku ma również wpływ dążenie klientów do optymalizacji kosztów przedsiębiorstw.
Jeśli natomiast chodzi o deklaracje ankietowanych użytkowników, 27% osób planuje w ciągu nadchodzących 12 miesięcy zwiększyć zakup przemysłowych urządzeń bezprzewodowych (rys. 4). W przypadku reszty respondentów budżet na ten cel nie ulegnie zmianie (69%) bądź się zmniejszy (4%).
Kierunki rozwoju
Jak wynika z obserwacji Jacka Leszczuka, komunikacja bezprzewodowa zdobywa kolejne obszary rynku. Standardem staje się dziś powszechny bezprzewodowy dostęp do Internetu w środkach komunikacji publicznej, jednak niewiele osób zdaje sobie sprawę z tego, że stoją za tym złożone profesjonalne rozwiązania przemysłowe odpowiadające za utrzymanie transmisji (np. w składach kolejowych), zarządzanie pasmem zapewniającym dostęp, emisję lub blokowanie określonych treści. Rozwój technologii IIoT wymusza burzliwy wzrost znaczenia systemów MES dających dostęp do informacji, które umożliwiają błyskawiczne reagowanie przedsiębiorstw na zmiany rynkowe. Sterowanie automatyką i akwizycją danych z systemów infrastrukturalnych (takich jak: dostawy mediów komunalnych, sterowanie informacją drogową, pomiary i regulacja ruchu drogowego czy elementy automatyki procesów przemysłowych) odbywają się dziś drogą bezprzewodową.
Według danych McKinsey Global cały rynek IT w 2025 r. będzie miał wartość minimum czterech bilionów dolarów, a w ujęciu ilościowym będzie obejmował kilkadziesiąt miliardów urządzeń podłączonych do Internetu. Obserwując trendy i kierunki rozwoju technologicznego, można przyjąć, że zdecydowana większość połączeń Internetu Rzeczy będzie obsługiwana bezprzewodowo. Dobrym tłem do zobrazowania tych prognoz są historyczne już dane o sprzedaży czujników przemysłowych, która w latach 20122014 wzrosła ponad pięciokrotnie: z 4,2 do 23,6 mld sztuk. Warto zwrócić uwagę na to, że IIoT to przede wszystkim czujniki i automatyka sterująca, komunikujące się przez infrastrukturę sieciową.
Według przewidywań eksperta z firmy Tekniska Polska nowościami, które zagoszczą powszechniej i na dłuższy czas na rynku, będą na pewno systemy bezprzewodowe zdolne do tworzenia inteligentnych i autonomicznych podsieci, w których reguły komunikacji będą ustalane automatycznie, bez udziału człowieka. Przy rosnącym zapotrzebowaniu na systemy Przemysłowego Internetu Rzeczy, które w najbliższych latach będą miały istotny wpływ na konkurencyjność przedsiębiorstw, systemy inteligentnych sieci bezprzewodowych mesh będą nieocenionym wsparciem dla użytkowników i administratorów, ponieważ pomimo silnego nasycenia procesów przemysłowych inteligentną elektroniką w ostatecznym rozrachunku chodzi przede wszystkim o to, aby z punktu widzenia użytkownika systemy były jak najbardziej „przezroczyste” oraz nie angażowały sił i środków w ich utrzymanie.
Raport powstał na podstawie danych z ankiety, na którą odpowiedzieli Czytelnicy magazynu Inżynieria i Utrzymanie Ruchu. Oprócz tego przy tworzeniu raportu bazowano na informacjach pochodzących od dostawców rozwiązań służących do komunikacji bezprzewodowej. Raport nie odzwierciedla pełnego obrazu rynku.
Autorka: Agata Abramczyk jest dziennikarką, publicystką, autorką tekstów, pasjonatką nowoczesnych technologii; od wielu lat związaną z branżą wydawniczą.
Tekst pochodzi z nr 4/2017 magazynu „Inżynieria i Utrzymanie Ruchu”. Jeśli Cię zainteresował, ZAREJESTRUJ SIĘ w naszym serwisie, a uzyskasz dostęp do darmowej prenumeraty w formie drukowanej i/lub elektronicznej.
