Ergonomia stanowiska pracy pozwala na unikanie kontuzji, a dzięki temu poprawia bezpieczeństwo pracowników oraz zwiększa produktywność i rentowność operacji spawania. Zmniejsza się w ten sposób liczbę dni nieobecności spawaczy z powodu urazów i redukuje koszty związane ze znalezieniem dla nich zastępstwa. To wszystko wpływa pozytywnie na wyniki finansowe zakładu. 

Warunki pracy, w których spawacz wykonuje wciąż te same czynności, takie jak sięganie czy chwytanie, a także pozostaje w niezmienionej pozycji przez długi czas, mogą w miarę upływu czasu prowadzić do powstania urazów mających długotrwałe skutki, a nawet uniemożliwiających dalszą pracę operatorowi. Ludzie mają swoje ograniczenia, w tym fizyczne, i kiedy stanowisko pracy wymaga ich przekroczenia, pojawiają się symptomy zużycia i przeciążenia organizmu, co przyspiesza proces powstawania związanych z wykonywaną pracą objawów chorób układu mięśniowo-szkieletowego (work-related musculoskeletal disorders – WMSD), czyli uszkodzeń mięśni, ścięgien, więzadeł, stawów, nerwów i dysków.

Czynniki ryzyka

Istnieją trzy najważniejsze czynniki ryzyka zwiększające prawdopodobieństwo rozwinięcia się WMSD. Są to:

→ często powtarzane czynności, które zmuszają pracownika do przebywania w niezmienionej pozycji przez zbyt długi czas lub polegają na wykonywaniu tego samego ruchu cały czas (np. załączanie spustu rękojeści uchwytu spawalniczego);

→ zadania wymagające od operatora użycia znacznej siły lub nacisku, takiego jak pchanie, ciągnięcie lub podnoszenie ciężarów;

→ niewygodne lub nieprawidłowe pozycje, takie jak wyginanie nadgarstków lub szyi.

Czynniki środowiskowe, takie jak skrajne temperatury, mogą również przyczyniać się do rozwoju WMSD. Na prawdopodobieństwo wystąpienia takich schorzeń wpływają również: sprawność fizyczna, zdrowie, płeć, wiek, techniki pracy i stres.

Niektóre z często występujących pozycji, które są uważane za niewygodne i obciążające organizm, to kucanie, klęczenie, wykręcanie tułowia, opieranie się o twarde podłoże, trzymanie ramion z dala od tułowia lub powyżej linii ramion przez długi czas, garbienie się lub pochylanie albo patrzenie zbyt długo do góry.

Najlepsze pozycje to takie, które są jak najbardziej zbliżone do pozycji naturalnej – pozycji, w której ciało odpoczywa, jeśli nie wykonujemy pracy.

Rozwiązania ergonomiczne

Wykorzystanie sprawdzonych zasad może znacznie usprawnić sposób, w jaki spawacz wykonuje swoją pracę. Jednocześnie zmniejsza ryzyko narażenia pracownika na kontuzje oraz przyczynia się do wzrostu produktywności.

Okazuje się ponadto, że proste usprawnienia stanowiska pracy lub zastosowanie innych narzędzi to zabiegi mogące mieć pozytywny, długoterminowy wpływ na zdrowie pracownika i jego samopoczucie, a także na wyniki finansowe przedsiębiorstwa. Na przykład spawacze korzystający z rękojeści uchwytu spawalniczego, którzy załączają spust palcem, naciskając go przez dłuższy czas, mogą cierpieć na tzw. trigger finger, czyli zakleszczające zapalenie ścięgna. Ten problem może zostać szybko rozwiązany dzięki zastosowaniu rękojeści uchwytu z blokadą spustu.

Obiekt, nad którym pracuje spawacz, powinien znajdować się, jeśli to możliwe, pomiędzy liniami bioder i ramion, aby zapewnić pracę w pozycji zbliżonej do naturalnej. Uzyskanie takiej pozycji może wymagać zastosowania specjalnych stołków lub siedzeń z regulowaną wysokością siedziska, regulowanych stołów, zacisków obrotowych albo innych urządzeń pozycjonujących. Wszystkie te rozwiązania mogą znacząco zmniejszyć ilość niewygodnych pozycji i pozwolić pracownikom na pracę w pozycji zbliżonej do naturalnej.

Uchwyty spawalnicze z obrotowym przewodem zasilającym mogą zmniejszyć obciążenie spowodowane powtarzalnymi ruchami. Różne kombinacje kąta rękojeści i części spawającej oraz kąta i długości palnika pomogą w utrzymaniu nadgarstka osoby spawającej w naturalnej pozycji. W niektórych przypadkach uchwyt spawalniczy z obrotowym palnikiem może pomóc w dotarciu do określonego miejsca spawania z mniejszym wysiłkiem. Pomocne są również manipulatory, lekkie uchwyty, lekkie i bardziej elastyczne przewody zasilające i przeciwwagi równoważące ciężar przewodu. Należy pamiętać, że pozycja, w której znajdują się ręce spawacza, powinna zwykle być na wysokości łokci lub nieco poniżej.

Stosowanie się do opisanych zaleceń pozwoli zmniejszyć lub całkowicie wyeliminować czynniki ryzyka w miejscu pracy. Środki administracyjne, takie jak zmiany pracowników i programy ćwiczeń rozciągających, mogą być również wykorzystane do skrócenia czasu, w jakim spawacz jest narażony na szkodliwe czynniki pracy, lub przynajmniej przygotować jego organizm na obciążenie występujące podczas pracy.

Kontuzje spawalnicze

Większość objawów chorób układu mięśniowo-szkieletowego (WMSD) pojawia się na skutek występowania mikrourazów organizmu przez dłuższy czas. WMSD objawia się nadwerężeniem lub zwichnięciem, które mogą powodować ból, zmniejszać produktywność, powodować niezdolność do pracy, potrzebę leczenia specjalistycznego, a także stanowić obciążenie finansowe dla ludzi nimi dotkniętych i wymagać zmiany przez nich stylu życia. Najczęstszymi symptomami wśród spawaczy są: ból ramion, utrata swobody ruchów i zmniejszona siła mięśni. Najczęstszym obszarem dotkniętym obrażeniami są plecy, ramiona, nadgarstki i kolana.

WMSD to najszybciej powiększająca się grupa schorzeń starzejącej się kadry pracowników, ponieważ choroby te rozwijały się przez lata, gdy jeszcze wiedza o ergonomii operacji spawania nie była taka jak dzisiaj.

Efektywny program ergonomii

Efektywny i trwały program to zorganizowane podejście do ograniczania ryzyka w miejscu pracy i zapobiegania WMSD długoterminowo. Taki program powinien zawierać:

→ oficjalną ocenę ryzyka przeprowadzoną w celu identyfikacji i priorytetyzacji rozwiązań ograniczających ryzyko;

→ zaplanowaną analizę zadań, przeprowadzaną w celu znalezienia przyczyn lub czynników ryzyka, co prowadzi do rozwoju praktycznych inżynieryjnych narzędzi kontroli;

→ plan działań rozwinięty przez zarząd w celu zdefiniowania celów i przypisania środków na ergonomię w miejscu pracy;

→ zespół fachowców od ergonomii pracy szkolony do wdrażania rozwiązań ergonomii i upoważniony do wdrażania planu działań;

→ formalny proces rozwoju implementacji i walidacji rozwiązań związanych z ergonomią w zadaniach o podwyższonym ryzyku zawodowym;

→ szkolenia z zakresu ergonomii dla pracowników, zarządu, zespołu specjalistów od ergonomii i innych ludzi pracujących w produkcji.

Jeżeli dane rozwiązanie zostało zaimplementowane, ważne jest, by upewnić się, że jest ono wykorzystywane efektywnie. Dla spawacza przystosowanie się do nowych praktyk w pracy może stanowić problem, jeżeli wcześniej wykonywał pracę w inny sposób, czasem nawet przez lata. Dlatego bardzo ważne jest, aby operatorzy używali nowych narzędzi spawalniczych oraz stosowali się do nowych praktyk przez co najmniej 30 dni. Przez ten czas mogą dostarczyć ważnych informacji na temat tego, jak spisuje się nowy sprzęt, lub wyrazić opinię o nowych praktykach.

Podsumowanie

Uzyskanie korzyści z organizacji ergonomicznego stanowiska pracy jest możliwe tylko wtedy, gdy dobre praktyki są stosowane, a sami spawacze widzą ich rezultaty. Celem jest bezpieczeństwo osoby spawającej, co wymaga zaangażowania zarówno spawacza, jak i osób zarządzających jego pracą. Korzyści z ergonomii to wysiłek grupowy – będzie on skutkował powstaniem wygodnego miejsca pracy, a także bardziej produktywnymi i dochodowymi operacjami spawania.

Andy Monk – Product Manager w firmie Bernard. Jack Kester – Senior VP w firmie Marsh Risk Consulting.