1. WSTĘP
Systematyczne zmiany otoczenia przedsiębiorstwa powodują, że organizacje muszą przystosowywać się szybko do nowych warunków funkcjonowania. Już od lat 70 otoczenie to stawało się bardzo dynamiczne i złożone. W lata 90- tych zmiany te stały się burzliwe i radykalne. Głównym powodem jest postępująca globalizacja, rosnąca konkurencja, postęp technologiczny czy zniesienie barier w międzynarodowej wymianie handlowej. Nie bez znaczenia są też zwiększające się wymagania odnośnie bezpieczeństwa pracy, ochrony środowiska i redukcji śladu węglowego. To zmusza kadrę zarządzającą do ciągłego poszukiwania sposobów na ograniczanie kosztów operacyjnych i kosztów funkcjonowania oraz coraz częściej działania proekologiczne.
Przy zbliżonych cenach i jakości produktów potrzebnych do funkcjonowania przedsiębiorstwa kluczowym staje się pytanie gdzie szczególnie w zakładzie przemysłowym szukać luk i oszczędności? Jednym z takich miejsc jest dział utrzymania ruchu a szczególnie gospodarka smarownicza, która nieodpowiednio zarządzana może przyczynić się do strat rzędu kilkudziesięciu procent w całym budżecie remontowym. Według badań Exxon Mobil mimo, że zakup olejów smarowych stanowi jedynie 0,5% kosztów UR, efekty złej gospodarki smarowniczej mogą na późniejszych etapach wynieść nawet 30% całkowitych rocznych kosztów utrzymania zakładu. (1)
Niewątpliwie znajomość najlepszych praktyk w tej dziedzinie poparta wiedzą i doświadczeniami zebranymi przez niezależne organizacje pozwoli na poczynienie postępu w zakresie oszczędności w tym obszarze.
W poprzednim moim artykule pt.: „Zrozumieć awarie wynikające z procesu smarowniczego” publikowanym na łamach niniejszego czasopisma omówiłem w zarysie główne przyczyny awarii maszyn i jak odpowiednie zarządzanie procesami smarowniczymi może im zapobiegać.
W niniejszym opracowaniu pozwolę sobie zebrać i usystematyzować działania „krok po kroku” aby gospodarka smarownicza przynosiła korzyści dla przedsiębiorstwa i zwiększała niezawodność maszyn. W rozważaniach opierać się będę na kluczowym zadaniu działu utrzymania ruchu, którym jest zapewnienie nieprzerwanej pracy maszyn i urządzeń i zachowanie ciągłości procesów. Ciągłość procesów osiągana jest przez niezawodność i dlatego właśnie o nią będziemy zabiegać. Niezawodność bowiem zależy od wielu czynników a większość z nich jesteśmy w stanie kontrolować. Dlatego też przed przystąpieniem do transformacji smarowniczej należy uświadomić jak duży wpływ ma ona na bezproblemową pracę każdej maszyny w zakładzie.
Przede wszystkim smarowanie jest procesem, który wykonywany w sposób prawidłowy będzie przyczyniał się do wzrostu niezawodności. Podczas prowadzonych naszą grupę Rato Service Team warsztatów wprowadzamy pojęcie smarowania precyzyjnego. Dużo osób traktuje i porównuje dobre smarowanie do użycia środka smarowego o lepszych parametrach lub wysokiej cenie. Jest to duże nieporozumienie i nie chodzi tu o to, że nie ma różnic pomiędzy smarami czy olejami ale w prostym znaczeniu stosowanie tego typu środka nie zapewnia nam pełnego sukcesu a jest jedynie częścią precyzyjnego smarowania. Podobnie błędną jest opinia że lepsze smarowanie to nadmierne smarowanie lub smarowanie częstsze. Czym zatem jest dobre smarowanie? Otóż jest to podejście holistyczne do zagadnienia obejmujące:
- Dobór właściwego środka smarnego – poczynając od jego specyfikacji w odniesieniu do warunków pracy maszyny.
- Odpowiednia edukacja- wiedza kiedy podawać środek smarny, w jaki sposób, w jakiej ilości, jak badać olej i smar aby mieć pewność czy jest w dobrej kondycji lub czy wymaga wymiany. Metody i reprezentatywne miejsca pobierania próbek do badań i sposoby ich analizy.
- Kontrola zanieczyszczeń- podjęcie czynności zmierzających do ograniczenia wpływu środowiska zewnętrznego na stan środka smarnego podczas wymiany w maszynie.
- Odpowiednie przechowywanie środka smarnego- odpowiednie wyposażenie magazynka olejowego w sprzęt i procedury aby zapewnić maksymalną ochronę właściwości chemicznych i fizycznych środka smarnego.
- Optymalizacja konserwacji zapobiegawczej (PM optimization)- dobranie odpowiednich osób do obsługi aby wszelkie czynności i sposób ich wykonywania był zgodny z profesjonalnym zarządzaniem gospodarką smarowniczą.
Takie podejście ma jeszcze jedna dużą zaletę w postaci oszczędności wysiłku, ponieważ czynności smarownicze wykonywane prawidłowo i w sposób przemyślany według procedur są o wiele łatwiejsze i prostsze od powszechnie stosowanej praktyki. Chociaż wiele firm chce mieć doskonały program smarowania, często z różnych powodów nie osiągają celu. Jednym z największych czynników sukcesu lub jego braku jest posiadanie odpowiednich ludzi kierujących programami niezawodności w organizacjach. Dobre i prawidłowe zrozumienie czym jest zarządzanie gospodarką smarowniczą jest tutaj czynnikiem decydującym.
Na rysunku 1 przedstawiono Piramidę projektu zarządzania precyzyjna gospodarką smarowniczą. Największym wyzwaniem stojącym przed menedżerami w danej organizacji jest zmiana kultury organizacyjnej i wybranie odpowiednich liderów do właściwego, sprawnego jej wprowadzenia. Te osoby muszą nauczyć załogę poruszać się w odpowiednim kierunku. Zweryfikować jakie przedsięwzięcia są już przeprowadzone i do jakich celów musimy dążyć. Należy konkretną grupę osób przeszkolić. Podczas szkoleń można zweryfikować kto spośród uczestników jest aktywny, dociekliwy, kreatywny. Będą to potencjalnie osoby posiadające potrzebne cechy gotowe do przeprowadzania zmian. System certyfikacji pozwoli nam na znalezienie odpowiednich osób (zespołu) nadających się do przeprowadzenia procesu i eliminację osób nie nadających się w tym momencie do nowych zadań. Ta grupa będzie budowała infrastrukturę gospodarki smarowniczej poczynając od prawidłowego przechowywania i dystrybucji środków smarowych w zakładzie. To najbardziej wrażliwe miejsce wpływające na kondycję olejów i smarów. Podejmowane działania na tym polu pociągają za sobą inne modyfikacje szczególnie maszyn i urządzeń aby przygotować je do precyzyjnej wymiany i uniknąć wtórnego zanieczyszczenia. Na przykład montaż zaworów do pobierania próbek, czy też specjalne szybkozłącza uniemożliwiające wtórne czy krzyżowe zanieczyszczenie. Trzeba też zwrócić uwagę na to jak i czym będziemy transportować środki smarne. Konieczne będzie zaopatrzenie się w specjalne pojemniki transportowe i przenośne zestawy filtracyjne zapewniające odpowiedni poziom czystości i zabezpieczony przed wnikaniem wilgoci.
Wszystko to są bardzo drobne usprawnienia ale istotne jest, że wynikiem będzie jasne i przemyślane działanie zapewniające w konsekwencji podczas każdej czynności wzrost niezawodności maszyny. Tak zbudowane podstawy wymuszają optymalizacje procesów gospodarki smarowniczej. Weryfikację i selekcję środków smarnych w odniesieniu do wymagań eksploatacyjnych maszyn usprawnienie prewencyjnej strategii konserwacji. W końcu dochodzimy do narzędzi dzięki którym będziemy zarządzać naszą gospodarką smarowniczą. Z pomocą przychodzi nam technologia w postaci analizy olejowej w czasie rzeczywistym weryfikowana tylko w niepokojących zmianach stanu poprzez profesjonalne laboratorium. Istnieje wiele technik, które mogą zweryfikować, że stworzony przez nas system działa i dzięki niemu osiągamy założone cele.
Podsumowując, każdy zrównoważony program modernizacji gospodarki smarowniczej musi posiadać solidne podstawy w postaci odpowiedniej kultury organizacyjnej z dobrze przygotowaną kadrą.
Proces przemiany organizacyjnej został przedstawiony na rysunku nr 2, gdzie zobrazowano etapy i trudności w kształtowaniu się nowej rzeczywistości.
Na początku drogi problem nie jest przez organizację do końca zrozumiany. Występuje istotny brak wiedzy jak go rozwiązać i co potrzeba zrobić żeby go rozwiązać. Zdarza się, że wielu podważa sens danego zagadnienia. Na tym etapie nazwanym nieświadomą niekompetencją załoga często jest niezmotywowana, działa według złych zasad i nie wykonuje swojej pracy właściwie.
Aby to zmienić należy przejść wspomniany proces szkolenia i weryfikacji, który pokaże problemy w innym świetle i pokaże obecny stan zaawansowania w odniesieniu do wzorca. Nabywamy wiedzę co jest wykonywane źle, jak działa środek smarny w praktyce, jak go używać aby zachować jego właściwości. Gdzie zastosować smar a w jakiej aplikacji olej itd. Dzięki temu w naturalny sposób zidentyfikujemy błędy. Znajdujemy się w fazie świadomej niekompetencji. Przejście do tej fazy nie jest najtrudniejszym krokiem w przemianie organizacyjnej. To właśnie od liderów wykreowanych w tym procesie zależy teraz przejście do fazy nazywanej świadomą kompetencją. To proces najtrudniejszy wymagający spójnego planu działania i celu.
Jedynie konsekwencja, determinacja wsparta odpowiednią organizacją projektu pozwoli na przełamanie barier i naukę nowych dobrych nawyków. W trakcie realizacji nowych zadań krok po kroku zbliżamy się do fazy nieświadomej kompetencji, w której załoga działa już według nowych zasad instynktownie obserwując jednocześnie, że wysiłek włożony w wykonywanie zadań w nowej rzeczywistości jest dużo mniejszy a praca łatwiejsza.
Aby osiągnąć ten stan przede wszystkim należy podczas opracowywania projektu pomyśleć o docelowym systemie organizacji gospodarki smarowniczej. Tylko dobry system z dobrym zespołem pozwala na osiągnięcie sukcesu (rys. Nr 3)
Poniżej przedstawiono Kluczowe Czynniki Sukcesu (KCS) dobrego systemu smarowniczego (3),(4):
1. ZORGANIZUJ
- Dystrybucja środków smarnych według zasady FIFO
- Ergonomicznie zaplanowane przechowywanie smarów i olejów dla sprawnego dozowania i dystrybucji
- usunięcie osprzętu, który umożliwia złą praktykę np. lejki wielorazowego użytku, otwarte zbiorniki do napełniania, pompy ręczne (zwłaszcza bez systemów filtrujących), bagnety i nieodpowiednie odpowietrzniki fabryczne
2. UPORZĄDKUJ
- Oznakowanie środka smarnego według określonego kodu bez nazwy własnej producenta
- Pełna kontrola odnośnie identyfikacji smarowania w krytycznych punktach kontrolnych
- Optymalizacja osprzętu pod kątem łatwości przechowywania bez ryzyka zanieczyszczenia z zewnątrz np. prasa do tłoczenia, która wymaga okresowych uzupełnień oleju i / lub wymiany, może być wyposażona w szybkozłącza w miejscach napełniania i spustu, dzięki czemu możemy skutecznie dodawać i / lub filtrować olej, nie otwierając systemu.
3. ZACHOWAJ CZYSTOŚĆ
- Należy zadbać o obszar, który jest zarówno przykładem, jak i dumą z programu. W przypadku gospodarki smarowniczej może to być jednoznaczna i oczywista wizualizacja profesjonalizmu zespołu, zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz organizacji
- Przestronne i przejrzyste zagospodarowanie magazynu olejowego umożliwiające łatwe wykrywanie przecieków i nieszczelności
4. STANDARYZACJA
- Zastosowanie wzorca działań, procedur i reakcji w danej sytuacji, który pozwoli na osiągnięcie spójności w działaniu i pomoże uniknąć błędów, określić przyczyny awarii, rejestrować i wykorzystywać naszą wiedzę oraz podejmować przyszłe decyzje za pomocą rzetelnych informacji. Należy pamiętać, aby podać swojemu zespołowi szczegółowe informacje na temat typowych zadań, takich jak częstotliwość przy ponownym smarowaniu, dozowaniu oleju, pobieranie próbek, itp.
- Rozwiązania uniemożliwiające popełnienie błędów (POKA YOKE) to po prostu metoda lub mechanizm, który albo zapobiega, poprawia lub szybko zwraca uwagę na ludzkie błędy. W rzeczywistości tłumaczenie brzmi „unikaj błędów”.
- Procedury kontrolowania zanieczyszczenia
- Ustalenie standardu rutynowych kontroli i zasad prowadzenia zapisów w dzienniku rutynowych kontroli konserwacji prewencyjnej
5. SYSTEMATYKA
- Stworzenie wskaźników dobrej gospodarki smarowniczej oraz zapoznanie z nimi załogi. Wskaźniki pozwalają nam łatwo rozpoznać osiągnięcia i dostrzec luki wymagające poprawy.
- Aktualizowanie na bieżąco wzorca w celu zapewnienia zgodności z celami dobrej gospodarki smarowniczej
Znajomość Kluczowych czynników sukcesu daje nam podstawę do przedstawienia wizji naszego programu od samego początku. A musimy pamiętać, że nie wszyscy w firmie chcą tego samego. Menadżerowie i kierownicy oczekują bonusów, awansu i uznania kierownictwa wyższego szczebla. Pracownicy szeregowi natomiast liczą na łatwiejszą pracę, uznania w grupie oraz akceptacji kierownictwa.
W artykule pt. „Jak przygotować gospodarkę smarowniczą do wprowadzenia w erę Przemysłu 4.0” wskazałem najważniejsze kryteria szkolenia zespołu według niezależnej organizacji ICML (International Council of Machinery Lubrication). Warto zapoznać się też z procesem certyfikacji tego stowarzyszenia oraz zakresem materiału potrzebnego do pozytywnego zdania egzaminu. Osoby legitymujące się certyfikatem ICML posiadają świadectwo uznawane na całym świecie według międzynarodowych standardów oraz dysponują określonym poziomem kompetencji.
Peter Drucker ekspert w dziedzinie zarządzania powiedział kiedyś: „Jeśli nie możesz czegoś zmierzyć, nie możesz tym zarządzać” Idąc w ślad za tym stwierdzeniem, na zakończenie niniejszego opracowania jeszcze jeden ważny fragment dobrego programu smarowniczego potrzebny do odpowiedniego kierowania ludźmi i stymulowania procesu modernizacji smarowniczej w zakładzie. Tym elementem jest stworzenie Kluczowych Wskaźników Efektywności Precyzyjnego Smarowania. Popularne w wielu organizacja i przedsiębiorstwach tzw. KPI (z ang. Key Performance Indicator) są obecne w wielu dziedzinach działalności różnych organizacji. Jednak bardzo niewiele działów utrzymania ruchu, czy działów serwisu smarowniczego używa KPI do określania efektywności smarowania.
Program precyzyjnego smarowania potrzebuje wskaźników do tego:
- Aby w łatwy sposób uzyskiwać informację zwrotną o podejmowanych działaniach
- Aby skupić zespół na istocie programu smarowania
- Aby angażować do pracy właściwe osoby
- Aby zachować obiektywność w decyzjach i wnioskach
W ogólnie przyjętym schemacie postępowania, przy wyznaczaniu KPI należy kierować się głównymi celami danego programu. Wskaźniki pomogą nam monitorować realizację tych celów na różnych jego poziomach i etapach przez różnych pracowników.
Dla gospodarki smarowniczej punktem wyjścia jest analiza olejowa. Jest to doskonały sposób oceny efektywności stosowanych technik smarowniczych. Czyli jak omawiałem to na początku istotą precyzyjnego smarowania jest sprawdzenie czy dobrałem odpowiedni środek smarny i czy jego właściwości fizykochemiczne są zachowane poprzez brak zanieczyszczeń stałych i wody. Właśnie analiza olejowa daje nam odpowiedzi na te zagadnienia. Jeśli dobrze dobraliśmy nasz środek smarny i odpowiednio kontrolujemy stan środka smarnego analiza olejowa pomoże nam podjąć odpowiednie działania.
Spójrzmy na przykład z rys nr 5 gdzie zastosowano wskaźnik zużycia oleju w kolejnych latach dla różnych wydziałów w papierni.
Kontrola jakości oleju oraz kontrola zanieczyszczeń a także odpowiednia interpretacja danych daje możliwość zmniejszenia ilości wymienianego oleju bez pogorszenia pracy maszyn. Olej czysty, pozbawiony zanieczyszczeń stałych, wolny od wilgoci, mający dobre właściwości fizykochemiczne nie powoduje wzrostu degradacji powierzchni współpracujących i chroni maszynę. Jest to swoiste zarządzanie stanem kondycji oleju w celu wydłużenia jego żywotności.
Zachęcam zatem do wykorzystywania wskaźników do oceny efektów zmian a podstawą ich opracowania dla gospodarki smarno-olejowej jest m.in. zgodność z harmonogramem konserwacji prewencyjnej, kondycja środka smarnego (poziom jego degradacji) oraz poziomy zanieczyszczenia oleju.
Podsumowując nasze rozważania zwiększenie niezawodności maszyn poprzez modernizację gospodarki smarowniczej należy przeprowadzać w sposób zrównoważony zaczynając przede wszystkim od stworzenia niezawodnego systemu. Aby podołać temu zadaniu należy zainwestować w szkolenie załogi następnie należy wybrać zespół wykonawczy składający się z osób którzy przede wszystkim maja chęć do zmian i wierzą, że przyniesie to korzyść. Rozumieją dlaczego i mają pomysł jak przeprowadzić zmiany. Odpowiednich ludzi do zespołu wybieramy podczas szkoleń podstawowych i certyfikujących. Grupa liderów opracowuje konsekwentny plan. Wykonanie zadań i postęp prac weryfikowany jest za pomocą specjalnie opracowanych wskaźników.
Kolejnym elementem systemu jest wyposażenie w odpowiednio dobrany sprzęt spełniający wymagania stawiane przez wzorcową gospodarkę smarno-olejową. W następnej części pokażemy kryteria według których należy dobrać odpowiednie narzędzia, jakie muszą posiadać cechy aby efektywnie wpływały na powiększanie niezawodności maszyn.
Literatura
(1) materiały szkoleniowe DES CASE Corp. Kurs przygotowawczy MLT I
(2) Jarrod Potteiger materiały wewnętrzne Des Case Corp.
(3) Applying Lean Six Sigma Principles to Lubrication Mark Barnes “Up Time” Dec 2014
(4) Improving Your Lubrication Program with 5S Principles Trigg Minnick, CMRP, CLS, MLT SMRP Solutions 2013
(5) Breaking the Lubrication Mentality Barrier Stacy Heston Sr. Project Manager- Reliability “Impo” List/Grudz. 2014
