Polega on na analizie faktycznego stanu bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie oraz odpowiedzi na pytanie, czy funkcjonujące w nim rozwiązania są w pełni bezpieczne dla pracowników. Może być przeprowadzony m.in. przez: kierownika, dyrektora, przedstawiciela służby BHP, klienta, podmiot recertyfikujący czy przedstawiciela Państwowej Inspekcji Pracy. Jak jednak się do niego przygotować? Jakich pytań należy się spodziewać oraz co zrobić, aby audyt przyczynił się do poprawy bezpieczeństwa w dziale UR?
„W tym miesiącu skupiamy się na bezpieczeństwie naszych pracowników” – takich słów użył w ostatnim czasie jeden z dyrektorów dużego zakładu produkcyjnego podczas spotkania z kierownictwem średniego szczebla. Wydaje się to godne pochwały – troska o bezpieczeństwo i nawoływanie do zaangażowania w temat. Czy jednak bezpieczeństwo załogi da się zbudować w tak krótkim czasie?
Zapewnienie bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczy m.in.: maszyn, osprzętu, stanowisk pracy, rozmieszczenia pomieszczeń, ale, o czym często się zapomina, przede wszystkim ludzi, których obecność w zakładzie jest rotacyjna. Z tego powodu budowanie bezpieczeństwa pracy to zadanie w zasadzie bezterminowe, które powinno być oparte na usystematyzowanym planie działań mających na celu poprawę postaw pracowników oraz kształtowanie wzorców zachowań na coraz bezpieczniejsze.
Okresowe kontrole i audyty są jednym z podstawowych narzędzi oceny bezpieczeństwa na danym obszarze. Wprowadzenie regularnych audytów wewnętrznych w organizacji to sprawdzona metoda na zachowanie permanentnego ładu i porządku oraz przestrzeganie metod pracy przez pracowników.
Coraz więcej firm decyduje się na implementację audytów warstwowych (nie tylko w obszarze BHP, ale również np. jakości wyrobów). W ten sposób w proces audytowy angażowany jest już nie tylko zarząd firmy, ale również kierownictwo niskiego szczebla oraz sam pracownik liniowy. Ma on np. za zadanie sprawdzenie przed rozpoczęciem pracy, czy jego stanowisko pracy jest bezpieczne (np. czy osłony na maszynie są kompletne, czy nie ma wycieków, czy dostępne są wymagane środki ochrony indywidualnej).
Spodziewać się niespodziewanego
Prace konserwacyjno-naprawcze wykonywane przez służby utrzymania ruchu to często czynności nietypowe, obarczone wysokim ryzykiem zawodowym. Pracownicy tego działu znacznie częściej ulegają wypadkom przy pracy niż personel innych działów. Audyt BHP to dobry moment na przeprowadzenie okresowej weryfikacji zasad, metod i procedur pod kątem bezpieczeństwa pracy w obszarze UR. W zależności od tego, kto przeprowadza audyt (np. klient, służby BHP, Państwowa Inspekcja Pracy), zakres i rodzaj pytań mogą się między sobą różnić, dzięki czemu obszar może być sprawdzany pod różnym kątem.
Pytania audytowe mają swoje odzwierciedlenie w zapisach aktów prawnych dotyczących BHP oraz niejednokrotnie, ze względu na wielość tych przepisów w polskim prawodawstwie, są bardzo szczegółowe. Często pojawiają się pytania z zakresu dokumentacji, które mogą dotyczyć m.in.: uprawnień pracowników, zapisów w instrukcjach i procedurach, dokumentacji maszyn i urządzeń. Audytor może prosić również o okazanie dowodów, że pracownik został zapoznany z treścią danej instrukcji (np. ocena ryzyka zawodowego, ostatnie wyniki pomiarów środowiska pracy, komunikacja powypadkowa dla całej załogi). Również w chwili wystąpienia wypadku przy pracy dostępność pisemnego poświadczenia, że pracownik zapoznał się z daną zasadą, metodą pracy jest ważnym materiałem dowodowym w postępowaniu powypadkowym.
Istotne pytania
Oto przykładowe zagadnienia poruszane podczas audytów BHP. Część z nich ma charakter uniwersalny – może dotyczyć również innych działów.
1. Ład i porządek na stanowisku pracy
Utrzymanie porządku na stanowisku pracy to jeden z podstawowych obowiązków pracownika wynikających bezpośrednio z Kodeksu pracy. Należy zadbać o zachowanie porządku nie tylko po zakończonej zmianie roboczej, ale stale podczas wykonywanych prac. W spełnieniu tych wymogów pomocne jest narzędzie Lean – 5S i layouty obszarów, które wyznaczają miejsca przeznaczone do przechowywania osprzętu i materiałów. Posadzka powinna być wolna od zanieczyszczeń, zaś drogi komunikacyjne drożne i niezastawione.
2. Dostęp do aktualnych instrukcji BHP dotyczących wykonywanych prac
Pracownicy powinni mieć zapewniony stały dostęp do instrukcji BHP obowiązujących na ich stanowisku pracy, związanych z zagrożeniami wypadkowymi lub zagrożeniami zdrowia. Dokumenty powinny być dostępne w wersji papierowej lub elektronicznej.
Wielu pracodawców nadinterpretuje przepisy, w konsekwencji czego całe ściany i wszystkie maszyny oblepione zostają instrukcjami i licznymi piktogramami. Lepszym rozwiązaniem jest umieszczenie wszystkich instrukcji BHP obowiązujących w danym obszarze/pomieszczeniu zbiorczo w jednym miejscu, np. w segregatorze w ogólnodostępnej szafce w warsztacie. Oczywiście każdy zapytany pracownik powinien wiedzieć, gdzie znajdują się instrukcje i jakie informacje można w nich znaleźć. Przy maszynach i urządzeniach można umieścić wówczas tylko najważniejsze punkty z instrukcji i piktogramy.
3. Opracowanie ocen ryzyka zawodowego w danym dziale, zapoznanie z nimi pracowników oraz dowody potwierdzające ten fakt
Każde stanowisko pracy/zespół stanowisk powinien mieć swoją odrębną ocenę ryzyka zawodowego, która uwzględnia wszystkie ryzyka i zagrożenia, na które narażony jest pracownik, a także bezpieczne wykonywanie przez niego prac. W ocenie ryzyka powinny być ujęte wykonywane przez pracownika czynności, stosowane substancje i preparaty chemiczne, biologiczne, rakotwórcze lub mutagenne itp.
Ocena ryzyka zawodowego powinna być dokumentem „żywym”, tj. powinna być każdorazowo weryfikowana i aktualizowana po zmianie warunków pracy (np. zmianie lokalizacji, wprowadzeniu do użytkowania nowej maszyny).
Audytor może poprosić o okazanie dowodów, że pracownik zapoznał się z dotyczącą jego stanowiska oceną ryzyka zawodowego. Skinięcie głową przez pracownika z pewnością nie będzie wystarczającym dowodem – potrzebny jest jego podpis.
4. Posiadanie przez pracowników wymaganych kwalifikacji do wykonywanych prac
Służby utrzymania ruchu, w związku ze specyfiką ich pracy, niejednokrotnie wykonują prace wymagające dodatkowych kwalifikacji, np. uprawnienia operatora wózka widłowego, uprawnienia do obsługi suwnicy, kwalifikacje energetyczne itp. Kopie posiadanych i wymaganych na stanowisku pracy dodatkowych kwalifikacji powinny być przechowywane w zakładzie (zwyczajowo w aktach pracowniczych). Przełożony nigdy nie powinien zlecać pracownikowi wykonywania prac, do których nie ma on wymaganych uprawnień.
5. Stosowanie przez pracowników wymaganych na danych stanowiskach pracy środków ochrony indywidualnej i środków ochrony zbiorowej
Pracodawca (w praktyce – przełożony) nie może dopuścić pracownika do pracy bez wymaganych na danym stanowisku środków ochrony indywidualnej (ŚOI) oraz odzieży i obuwia roboczego. Podczas audytu BHP audytujący sprawdza, czy pracownicy stosują ŚOI zgodnie z ich przeznaczeniem i przy wymaganych czynnościach.
W praktyce często, niestety, pracownicy nie stosują wymaganych ochron osobistych. Przyczyn takiego zachowania jest wiele: niewygoda, zbyt duża odległość od miejsca, gdzie przechowywane są ŚOI do miejsca wykonywanych prac wymagających ich zastosowania, brak wiedzy na temat ryzyka zawodowego, brak kontroli ze strony przełożonego. Wszystkie te czynniki należy przeanalizować, a problemy rozwiązać, aby zagwarantować, że pracownicy będą stosowali wymagane środki ochrony osobistej.
Przy okazji warto wspomnieć, że w zakresie bezpieczeństwa pracy przykład zawsze idzie z góry, więc menedżer sam powinien stosować wymagane ŚOI podczas wizyty w danym obszarze (m.in. obuwie, kask, kamizelkę – jeżeli są wymagane). Zaangażowanie kierownictwa w kwestie bezpieczeństwa zawsze przekłada się pozytywnie na zaangażowanie podległych mu pracowników.
6. Zapoznanie pracowników z ostatnimi wynikami pomiarów środowiska pracy
Audytorzy zewnętrzni zwykli pytać o dowody na zapoznanie się pracowników z wynikami pomiarów parametrów środowiska ich pracy. Jeżeli w organizacji prowadzone są cykliczne pomiary, np. poziomu hałasu, wibracji, czynników chemicznych, pyłów, z tymi informacjami powinni się zapoznawać również cyklicznie pracownicy narażeni na ich występowanie. Tak jak w przypadku opisanej oceny ryzyka zawodowego, również tutaj pracownik powinien poświadczyć w formie pisemnej udostępnienie mu ostatnich wyników pomiarów i fakt zapoznania się z nimi.
7. Dostępność w danym obszarze apteczki pierwszej pomocy przedmedycznej/punktu pierwszej pomocy przedmedycznej
W każdym dziale, również w warsztacie utrzymania ruchu, powinna się znajdować w pełni wyposażona, ogólnodostępna apteczka pierwszej pomocy przedmedycznej. W jej pobliżu, w widocznym miejscu należy również umieścić aktualną instrukcję BHP dotyczącą udzielania pierwszej pomocy. Opieka nad apteczką powinna zostać powierzona pracownikom odpowiedzialnym za jej nadzór i doposażanie w razie potrzeby. Przy apteczce trzeba także zamieścić wykaz pracowników przeszkolonych do udzielania pierwszej pomocy. Informacja o pracownikach powinna obejmować: imię i nazwisko, miejsce wykonywania pracy, numer telefonu służbowego lub innego środka komunikacji elektronicznej.
Dodatkowo, jeżeli w dziale wykonywane są prace powodujące wydzielanie się par, gazów albo pyłów szkodliwych dla zdrowia, w obszarze powinien być zorganizowany punkt pierwszej pomocy przedmedycznej z umywalką, z dostępem do ciepłej i zimnej wody oraz wyposażony w niezbędny sprzęt i inne środki do udzielania pierwszej pomocy (np. płuczki do oczu).
8. Wiedza pracowników z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy
Tak jak zostało na początku wspomniane, wymogi BHP dotyczą nie tylko stanowiska pracy, ale przede wszystkim człowieka i jego zachowania, które wpływają na wypadkowość (ponad 60% wypadków przy pracy spowodowanych jest czynnikiem ludzkim). Dlatego oprócz instrukcji i doposażania pracowników w ŚOI, każdy menedżer powinien znaleźć czas na rozmowę ze swoimi pracownikami na tematy związane z bezpieczeństwem i higieną pracy. Tylko w ten sposób możliwe jest kształtowanie w nich bezpiecznych zachowań i pogłębianie wrażliwości w obszarze BHP.
Audytor może zadać pracownikom następujące pytania:
→ czy wie pan/pani, czym jest ocena ryzyka zawodowego i gdzie się znajduje ten dokument?
→ czy wie pan/pani, jakie środki ochrony indywidualnej powinno się zastosować podczas danych prac, np. podczas spawania, pracy z wiertarką, szlifierką?
→ czym jest wypadek przy pracy i kogo należy zawiadomić w przypadku jego wystąpienia?
→ jakie są główne ryzyka zawodowe występujące na pana/pani stanowisku pracy?
→ jak należy postąpić w chwili wycieku substancji niebezpiecznej?
Systematyczne prowadzenie rozmów z pracownikami na tematy związane z bezpieczeństwem pozwala na ugruntowanie wiedzy w tym zakresie. Dobrą praktyką jest m.in. przeprowadzanie codziennych kilkuminutowych spotkań z zakresu bezpieczeństwa pracy – tzw. minuty bezpieczeństwa. Również podczas cyklicznych spotkań działowych, odbywających się w trybie comiesięcznym czy cotygodniowym, warto poświęcić kilka minut na omówienie bieżących tematów związanych z BHP.
Obserwować progres
Audyt to narzędzie pomocne w ciągłym doskonaleniu procedur, zasad i świadomości pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Po zakończonym audycie audytor sporządza listę niezgodności, wniosków i zaleceń, którą należy każdorazowo przeanalizować i zastosować się do niej. Należy ustalić działania korekcyjne, które pomogą zniwelować niezgodności i zapobiec ich ponownemu wystąpieniu.
Warto zastosować rozwiązania systemowe, które pomogą ustandaryzować dany proces. Można np. ustalić zasady, kto i w jakim trybie szkoli pracowników z wyników pomiarów środowiska pracy, oraz wyznaczyć standardowe miejsce ich przechowywania (np. podpisy na listach przechowywane w wersji papierowej albo zeskanowane w wersji elektronicznej).
Podsumowanie
Nadrzędnym celem audytu BHP jest znalezienie dowodu na zgodność zastosowanych rozwiązań i występujących w danym obszarze warunków z obowiązującymi przepisami BHP. Audyt pozwala na weryfikację działania systemu bezpieczeństwa i higieny pracy w organizacji, proceduralnego podejścia do bezpieczeństwa pracowników oraz systemu obiegu dokumentów w zakresie BHP.
Omówione w artykule zagadnienia z pewnością nie wyczerpują listy pytań audytowych, mogą jednak wyznaczać kierunek podczas przygotowań do wewnętrznego lub zewnętrznego audytu BHP.
Katarzyna Gulanowska – starszy specjalista ds. BHP, konsultant ds. ciągłego doskonalenia w obszarze BHP, trener Proresult.
