Jednym z najważniejszych i podstawowych elementów polityki bezpieczeństwa pracy jest LOTO (Lockout/Tagout) – działanie obejmujące odłączanie dopływu energii od uszkodzonych urządzeń oraz oznakowanie blokad serwisowanych obiektów. Jednak osiągnięcie bezpiecznych pod względem elektrycznym warunków pracy może stanowić nie lada wyzwanie dla pracowników, którzy wykonują zadania w wielu lokalizacjach swojej firmy oraz mają do czynienia z różnymi programami LOTO.
Najlepsze praktyki w LOTO
- Należy ocenić i porównać wszystkie mające zastosowanie procedury oraz zidentyfikować rozbieżności.
- Trzeba stworzyć plan ograniczania niezgodności procesów LOTO z podstawowym planem bezpieczeństwa zakładu. Na przykład: należy przeszkolić pracowników z procesów, które różnią się od normalnej procedury roboczej, i potwierdzić, czy niezgodności spełniają, czy przekraczają obecne procedury robocze dla pracowników.
- Przed rozpoczęciem pracy i często w jej trakcie trzeba sprawdzać, czy urządzenie jest odłączone od źródła energii.
- Należy upewniać się, że zostało zainstalowane tymczasowe uziemienie ochronne.
Program LOTO często nie jest realizowany prawidłowo z powodu zróżnicowanych procedur bezpieczeństwa w różnych częściach zakładu. Zdarza się, że procedury te są zbyt skomplikowane i różnią się od tego, czego pracownicy dowiedzieli się na ich temat na szkoleniu. Na przykład niektóre programy LOTO nie zezwalają na użycie blokad fizycznych, inne wymagają obecności pracownika nadzorującego LOTO (LOTO supervisor) i pisemnego zezwolenia na wykonanie prac, jeszcze inne wymagają użycia wielu blokad o rożnych kolorach.
Celem stosowania procedur LOTO jest przede wszystkim zapewnienie każdemu pracownikówi fizycznej bariery oddzielającej go od miejsca, gdzie może być narażony na zgubne działanie energii elektrycznej.
Żeby to osiągnąć, konieczne jest przeszkolenie pracowników wykonujących prace elektryczne, tak aby znali i rozumieli wszystkie potencjalne praktyki LOTO, z jakimi mogą się zetknąć w rożnych zakładach swojej firmy na świecie.
Budowanie kultury bezpieczeństwa
Jednym z wyzwań dla programu LOTO jest kształtowanie kultury bezpieczeństwa pracy oraz uwarunkowana historycznie praktyka, polegająca na usiłowaniu wykonywania prac bez wyłączania zasilania, aby uniknąć przestojów i utrzymać wydajność. Tendencję do pracy na urządzeniach pod napięciem obecnie zastępuje się nową – do eliminowania niebezpieczeństwa z procesu i do wykonywania prac elektrycznych związanych z naprawami po odłączeniu zasilania.
Tę zmianę można częściowo wyjaśnić zwiększonym skoncentrowaniem się na bezpieczeństwie pracowników w ciągu ostatnich 20 lat oraz coraz bardziej zwiększającą się liczbą potencjalnie niebezpiecznych urządzeń elektrycznych, dostępnych w dzisiejszych nowoczesnych instalacjach.
Potrzeba stworzenia prostych procedur
Procedury LOTO zawsze powinny być proste, aby były prawidłowo wdrażane. Pracownicy są szkoleni z podstawowych kroków w ramach programu bezpieczeństwa. Gdy zmieniają się kroki dodatkowe lub środki kontroli administracyjnej, pracownicy mogą być zdezorientowani. Na przykład pracownicy GE ostatnio natknęli się na bardzo skomplikowany proces LOTO, w którym zwykłemu pracownikowi nie wolno było zawiesić kłodki/przywieszki informacyjnej i tylko jedna osoba – pracownik nadzoru LOTO – kontrolowała źródło zasilania przez wydawanie zezwoleń na pracę pod wysokim napięciem.
Taka praktyka była przeciwieństwem większości programów LOTO i spowodowała od samego początku wdrożenia niepokoje u większości pracowników. W tym wypadku w tym samym projekcie istniał proces LOTO do zarządzania źródłami niskiego napięcia oraz inne procesy administracyjne do zarządzania źródłami wysokiego napięcia. Pracownicy nie rozumieli w pełni różnic programowych i nie zostali przeszkoleni z obydwu procesów w fazie planowania projektu.
Zwykle te dwa procesy dobrze ze sobą współpracują, jednak błąd administracyjny spowodował, że pracownicy wierzyli, iż są zabezpieczeni przed wszystkimi potencjalnymi zagrożeniami, podczas gdy nie byli prawidłowo zabezpieczeni podczas prac ze sprzętem wysokiego napięcia.
W tej sytuacji pracownik myślał, że wszystkie kroki programu LOTO zostały zrealizowane i objęły wszystkie źródła energii podczas ich obchodu i weryfikacji. Ponieważ pracownicy wypełnili dziennik LOTO prac niskonapięciowych, identyfikujący wszystkie źródła energii, wierzyli oni, że są zabezpieczeni dzięki procedurom LOTO, i rozpoczęli pracę.
Pewnego dnia stwierdzono, że sprzęt wysokonapięciowy nie jest kontrolowany przez dziennik prac LOTO, a obchód źródeł energii i weryfikacja odłączenia zasilania sprzętu nie zidentyfikowały problemu, ponieważ sprzęt zablokowano dla innego wykonawcy. Ten błąd wystąpił, gdy procedura administracyjna w zakładzie nie została zrealizowana i zezwolono na jedną blokadę oraz jedną przywieszkę informacyjną do zabezpieczenia wielu wykonawców prac. Na szczęście ta grożąca wypadkiem sytuacja została natychmiast zgłoszona, zbadana i naprawiona. Takiemu zagrożeniu zapobiegłoby zastosowanie prostego programu LOTO, wykorzystującego indywidualne blokady i przywieszki dla każdego pracownika.
W normalnych warunkach uprawniony pracownik LOTO używa czerwonej blokady i przywieszki ostrzegającej przed niebezpieczeństwem, informującej, że wykonuje on aktualnie prace serwisowe na oznaczonym sprzęcie, który nie może zostać podłączony do zasilania. Popularne są także żółte blokady, stosowane wraz z żółtymi przywieszkami sygnalizującymi, że sprzęt musi być odłączony od zasilania, ale nie są na nim wykonywane aktualnie prace (transition – tzw. proces przejściowy).
Przykładem nadmiernie skomplikowanych procedur LOTO było użycie w jednym zakładzie blokad i przywieszek w pięciu rożnych kolorach. Każdy kolor oznaczał inny komunikat – czerwony – aktywny proces LOTO, a inne, takie jak niebieski i czarny, były użyte do celów informacyjnych – podanie przyczyny wyłączenia i nazwy działu, który założył blokadę. Do procesów przejściowych używano blokad w kolorze złotym, a do ogólnych sytuacji grupowych LOTO – blokad w kolorze czarnym.
Gdy pytano pracowników uczestniczących w tym procesie, żaden z nich nie potrafił wyjaśnić potrzeby stosowania każdego z tych pięciu kolorów. W rezultacie w tym zakładzie proces LOTO nie był przestrzegany z powodu niezrozumienia skomplikowanego kodowania kolorami.
Przykład ten pokazuje, że program LOTO powinien być prosty i zrozumiały dla realizujących go pracowników oraz jednocześnie zapewniać odpowiednie zabezpieczenie.
Planowanie scenariusza i szkolenia
Podczas gdy zawsze preferuje się sytuację, w której pracownicy są chronieni przez swoje własne blokady i przywieszki w miejscu wykonywania prac, istnieje wiele rożnych programow LOTO, które nie zezwalają na takie preferencje.
W takim przypadku potrzebna jest fizyczna bariera i podjęcie dodatkowych kroków, aby zagwarantować, że przypadkowe włączenie dopływu energii nie spowoduje wypadku przy pracy (tag plus– „przywieszka plus”).
Firma GE przeszkoliła pracowników utrzymania ruchu tak, by zrozumieli różne warianty programów LOTO, i opracowała przewodnik dla pracowników, w którym wyjaśniono sposób postępowania w przypadku specyficznych scenariuszy LOTO. Każdy scenariusz wyjaśnia poprawne kroki, jakie muszą być zrealizowane w danym typie programu LOTO, aby zapewnić bezpieczne pod względem elektrycznym warunki pracy. Ponadto zawiera on kryteria wstrzymania prac, gdy proces LOTO nie zabezpiecza pracowników przed źródłem energii (kroki krytyczne).
Dodatkowo pracownicy utrzymania ruchu tworzą procedurę specyficzną dla danego sprzętu, aby zapewnić przejście każdego kroku LOTO. Procedury te mogą także obejmować uziemienie elementów przewodzących prąd, gdy okaże się to konieczne. Dokument zapewnia ciągłość realizacji procedur LOTO pomiędzy wieloma pracownikami i realizację wszystkich kroków tychże procedur.
Inną praktyką, która pomaga w zabezpieczeniu pracowników, jest użycie żółtej blokady i żołtej przywieszki z niebieskimi pasami. Blokady i przywieszki przejściowe używane są, gdy sprzęt musi pozostać w procesie LOTO, ale pracownik nie wykonuje aktualnie na nim prac – np. pomiędzy zmianami roboczymi, gdy niebezpieczne jest podłączenie sprzętu do zasilania. Czerwone blokady i przywieszki są stosowane w celu zakomunikowania, że na sprzęcie wykonywane są aktualnie prace.
Na końcu zmiany roboczej pracownik zdejmuje czerwoną blokadę i przywieszkę oraz umieszcza blokadę i przywieszkę przejściową na urządzeniu i źródle energii. Następnie na początku kolejnej zmiany roboczej pracownik musi dokonać obchodu urządzeń biorących udział w procesie LOTO, umieścić czerwoną blokadę i przywieszkę na źródle energii oraz ponownie sprawdzić, czy sprzęt został odłączony. To pozwala na ciągłość realizacji procedur LOTO pomiędzy różnymi pracownikami i zmusza ich do wykonania obchodu i sprawdzenia odłączenia od zasilania na każdym źródle oraz na każdej zmianie.
Wszystkie praktyki muszą być zakomunikowane w programach szkoleń i regularnych kursach dla pracowników wykonujących prace w zakładach firmy. Szczegółowe szkolenie ma największy pozytywny wpływ na skuteczność realizacji każdego programu LOTO. Kształtuje ono proces działania pracowników i uczy ich rożnych scenariuszy, aby wiedzieli, jak postępować z rożnymi i skomplikowanymi programami LOTO.
Skuteczne przestrzeganie praktyk bezpieczeństwa LOTO jest wspierane przez budowanie kultury bezpieczeństwa pracy, utrzymywanie prostoty procesów i środków komunikacji oraz uzupełnianie tych procesów szkoleniami i wspieraniem planowania scenariuszy. Na koniec powinien powstać wyczerpujący i usprawniony plan bezpiecznego środowiska pracy dla wszystkich zaangażowanych osób.
Z powodu złożoności rożnych programów LOTO i możliwości wystąpienia związanych z nimi ludzkich błędów, sprawą nadrzędną jest to, aby pracownicy realizujący procesy LOTO zawsze przed dotknięciem urządzenia, rozpoczęciem pracy i często w jej trakcie sprawdzali, czy urządzenie zostało odłączone od źródła energii i czy zostało prawidłowo zainstalowane tymczasowe uziemienie ochronne. Jest ono ostatnim środkiem ochrony przed porażeniem prądem.
O autorze: William Todd Burns jest menedżerem BHP w północnoamerykańskiej firmie North American Services, należącej do firmy GE Energy Management. Greg Foust jest starszym inżynierem i laureatem nagrody Mistrza bezpieczeństwa elektrycznego (electrical safety champion) w firmie GE Industrial Solutions.
Autor: William Todd Burns, Greg Foust/tłumaczył Tomasz Haber
