Wprowadzenie systemu zarządzania BHP pozwala na spełnianie wymagań przepisów prawnych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, co przekłada się na poprawę warunków pracy osób zatrudnionych oraz ograniczenie strat wynikających z zaniedbań w tym obszarze.
Na bezpieczeństwo i higienę pracy ma wpływ stan warunków i organizacji pracy oraz zachowań pracowników, dzięki czemu można osiągnąć wymagany poziom ochrony zdrowia i życia przed zagrożeniami występującymi w środowisku pracy. Bazując na odpowiedziach osób biorących udział w badaniu przeprowadzonym przez redakcję magazynu Inżynieria i Utrzymanie Ruchu, omówimy sytuację panującą w zakładach produkcyjnych w Polsce w kontekście bezpieczeństwa i higieny pracy.
Zakład produkcyjny – źródło wielu potencjalnych zagrożeń
Przepisy BHP tworzone są w trosce o zapewnienie odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa. Mają one szczególne znaczenie w przypadku zakładów produkcyjnych, gdzie znajduje się wiele urządzeń i maszyn stanowiących realne zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia pracowników.
Według najnowszych danych Głównego Urzędu Statystycznego wśród czynności, przy których w 2015 r. najczęściej dochodziło do wypadków, obsługa różnego rodzaju maszyn i urządzeń stanowiła łącznie ok. 20%. Innymi czynnościami wykonywanymi przez poszkodowanego w chwili wypadku były m.in.: operowanie przedmiotami (ok. 20%), prace narzędziami ręcznymi (ok. 15%), transport ręczny (15%) lub po prostu poruszanie się (ok. 35%).
Główną przyczyną wypadków było nieprawidłowe zachowanie się pracownika (60%). Wśród innych powodów wypadków znalazły się: niewłaściwy stan czynnika materialnego (9%), brak lub niewłaściwe posługiwanie się czynnikiem materialnym (8%), niewłaściwe samowolne zachowanie się pracownika (7%), niewłaściwa organizacja stanowiska pracy (5%) itd.
Z uwagi na to, że niewiedza bywa często tragiczna w skutkach, znajomość przepisów BHP oraz dbanie na co dzień o bezpieczeństwo jest bez wątpienia sprawą największej wagi. Każda osoba przebywająca na terenie zakładu powinna być świadoma istniejących zagrożeń, co pozwoli zwiększyć poziom ostrożności, a w rezultacie – uniknąć niebezpiecznych sytuacji.
Należy podkreślić, że stosowanie się do przepisów BHP nie tylko skutecznie przeciwdziała groźnym wypadkom, ale także umożliwia codzienną troskę o zdrowie pracowników (np. unikanie wykonywania pracy cały czas w tej samej pozycji, co może przyczynić się do rozwoju wad postawy). Przestrzeganie zasad dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy może w znacznym stopniu zredukować ryzyko rozwoju różnych chorób zawodowych.
Poziom bezpieczeństwa
Co drugi ankietowany uważa, że poziom bezpieczeństwa w jego zakładzie pracy jest wysoki, a co czwarty respondent uznał je za średni. W opinii ok. 20% sondowanych poziom bezpieczeństwa jest bardzo wysoki. Mniej niż 5% osób nie podziela tego zdania, twierdząc, że poziom bezpieczeństwa w ich zakładach pracy jest bardzo niski bądź niski (rys. 1).
Zgodnie z literą prawa za poziom bezpieczeństwa w miejscu pracy bezpośrednio odpowiada pracodawca, który jest zobligowany nie tylko do stworzenia w zakładzie warunków umożliwiających pracownikom bezpieczne wykonywanie swoich obowiązków, ale także zapewniania zatrudnionym osobom szkoleń z zakresu BHP. Za wszelkie niedopatrzenia w tym obszarze odpowiada pracodawca, który w sytuacji wystąpienia wypadku może być zmuszony do wypłacenia wysokiego odszkodowania.
Audyty – jedna z metod wdrażania zasad BHP
Jak ilustruje rys. 2, główną metodą wdrażania zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładach respondentów są audyty BHP, które zostały wskazane przez 65% ankietowanych. Audyty te są analizą faktycznego stanu bezpieczeństwa i higieny pracy i zgodności warunków pracy z obowiązującymi przepisami BHP. Dzięki nim można zidentyfikować wszystkie nieprawidłowości, nie ponosząc przy tym konsekwencji prawnych. Co istotne, prowadzony audyt powinien mieć charakter bezstronny, co oznacza, iż audytor powinien być osobą z zewnątrz. Przeprowadzanie audytów jest szczególnie istotne, gdyż pozwala usunąć wszelkie nieprawidłowości i uniknąć ewentualnych konsekwencji wyciąganych przez uprawnione organy kontroli. Audyt ma na celu sprawdzenie m.in.: warunków pracy, funkcjonowania systemu pierwszej pomocy w razie wypadku, wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy, sposobu zapewnienia profilaktycznej ochrony zdrowia, oceny ryzyka zawodowego, a także aktualności szkoleń w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Z audytu sporządzany jest raport, w którym wyszczególnione są wszystkie niezgodności z obowiązującymi przepisami BHP. Wyniki uzyskane w trakcie przeprowadzanych audytów powinny być opracowane i udostępnione możliwie jak najwcześniej, żeby można było szybko przystąpić do podjęcia działań korygujących.
Warto dodać, że oprócz audytów za inne istotne metody wdrażania zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładach zostały uznane: zarządzanie i przywództwo (47%), dyscyplina, wstrzymanie działań oraz zakończenie działań (45%), regularne narady BHP (35%), programy oparte na tworzeniu zachęt (29%), komitet ds. BHP (28%), a także peer-to-peer – wzajemne relacje typu równy z równym (26%).
Należy w tym miejscu podkreślić, że co czwarty ankietowany uważa, że wdrożenie zasad BHP wpływa na wzrost wydajności w zakładzie
Narady BHP
Na pytanie o częstotliwość przeprowadzania narad BHP w zakładzie pracy co drugi uczestnik badania odpowiedział, że narady przeprowadzane są według potrzeb, w nieustalonych z góry odstępach czasu. Natomiast 25% ankietowanych przyznało, że w ich zakładzie narady mają miejsce codziennie, natomiast ok. 10% zaznaczyło odpowiedź „nigdy”, a 5% – „co tydzień”. Warto odnotować, że pojawiały się też pojedyncze głosy o zwoływaniu narad BHP co miesiąc, co kwartał lub nawet na każdej zmianie roboczej.
Jak pokazuje rys. 3, wśród osób najczęściej udzielających porad lub wypowiadających się na naradach BHP w zakładzie znaleźli się: inspektorzy/kierownicy ds. BHP (80%), kierownicy działów/brygad (63%), dyrektorzy fabryki, menedżerowie korporacji (40%), pracownicy utrzymania ruchu (28%), pracownicy produkcji/montażu (26%), operatorzy maszyn i urządzeń (19%), inżynierowie (17%), konsultanci/eksperci zewnętrzni (16%), a także pracownicy działów kadr (6%).
Szkolenia BHP
Szkolenia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy odgrywają niezwykle istotną rolę zarówno na wczesnym etapie przygotowania zawodowego, jak i w późniejszym okresie pracy zawodowej. Ich celem jest przede wszystkim uczenie pracowników odpowiednich postaw i zachowań. Regularne przeprowadzanie szkoleń przynosi wiele korzyści zarówno pracownikom, jak i pracodawcom. Faktem jest, że osoby świadome zagrożeń występujących na ich stanowisku dużo rzadziej zapadają na choroby zawodowe, czy też ulegają wypadkom. Mniejsza liczba tego typu zdarzeń przekłada się też bezpośrednio na wymierne korzyści ekonomiczne związane z brakiem nieobecności pracowników, ciągłością produkcji czy – w dłuższej perspektywie – obniżeniem wydatków z tytułu ubezpieczeń wypadkowych.
Każda osoba przyjmowana do pracy w zakładzie produkcyjnym powinna przejść odpowiednie przeszkolenie z BHP. Od czasu do czasu powinny być organizowane również szkolenia okresowe. Co więcej, odpowiednie kursy są także konieczne w przypadku wdrażania nowych urządzeń lub technologii, które nie były do tej pory wykorzystywane w zakładzie. Pracownicy muszą mieć możliwość zapoznania się z prawidłową obsługą takich urządzeń.
Przyjrzyjmy się teraz sytuacji panującej w zakładach respondentów. 97% ankietowanych deklaruje, że w ich firmach były przeprowadzane szkolenia z BHP związane z wykonywaną pracą. Prawie 70% respondentów uczestniczyło w szkoleniach z udzielania pierwszej pomocy/bezpieczeństwa osobistego organizowanego przez zakład pracy, a co piąty uczestnik sondażu brał udział w szkoleniach z ergonomii. Ok. 10% respondentów uczestniczyło w innego rodzaju szkoleniach, wśród których zostały wymienione szkolenia dotyczące podstawowych zagadnień prawa pracy czy ochrony przeciwpożarowej.
Warto dodać, że 70% ankietowanych uczestniczy każdego roku w szkoleniach z BHP organizowanych przez zakład pracy, które najczęściej trwają od 60 minut do 20 godzin.
Ocena sukcesu
Respondenci odpowiedzieli, że w ich zakładach dokonuje się oceny sukcesu we wdrażaniu polityki BHP na podstawie liczby zgłoszeń wypadków przy pracy lub sytuacji grożących wypadkiem (84%) oraz na podstawie ankiet pracowniczych (29%). Co piąty ankietowany uważa, że miarą sukcesu jest mniejsza liczba zgłoszeń do PIP (Państwowej Inspekcji Pracy) wypadków powodujących czasową niezdolność do pracy. Innymi czynnikami pozwalającymi ocenić postępy we wdrażaniu polityki BHP są: mniejsza rotacja pracowników (15%), niższe koszty ubezpieczeń (6%), a także niższe koszty rekompensat dla robotników (3%).
Uczestników sondażu zapytaliśmy również o to, pod jakimi względami program wdrażania polityki BHP w ich zakładzie odnosi sukces, a także w których punktach programu wdrażania polityki BHP można – w ich opinii – dokonać ulepszeń.
Jeśli chodzi o podkreślenie wagi szkoleń z BHP, to czynnik ten został uznany przez połowę respondentów za odnoszący sukces, natomiast druga połowa uważa, że wymaga on ulepszeń. Z kolei szkolenia typu równy z równym na hali fabrycznej w opinii 38% są postrzegane jako odnoszące sukces, jednak zdaniem większości powinny ulec poprawie.
Według sondowanych osób konieczne jest również wprowadzenie ulepszeń w tych punktach programu, które odnoszą się do ilości zautomatyzowanych systemów bezpieczeństwa pracy (58%) oraz podkreślenia wagi ergonomii (73%).
Wyzwania
W opinii 42% ankietowanych jednym z największych wyzwań polityki BHP jest niepostrzeganie przez pracowników kwestii bezpieczeństwa w miejscu pracy jako zagadnienia priorytetowego. Zdaniem ok. 30% osób poważnymi wyzwaniami są także dostępność funduszy oraz niewystarczająca ilość czasu na szkolenia. Z kolei umiarkowanym wyzwaniem jest dla większości respondentów dostępność zasobów, rozwiązań (77%). Inne czynniki, takie jak współpraca ze związkami zawodowymi czy niewystarczające poparcie ze strony dyrekcji, zostały zaklasyfikowane jako wyzwania tylko do pewnego stopnia.
Działania wpływające na poprawę BHP
Ok. 70% ankietowanych uważa, że działaniami mającymi największy wpływ na poprawę BHP w zakładach produkcyjnych są: zwiększenie bezpieczeństwa procesowego i liczby szkoleń oraz podniesienie świadomości związanej z tematem BHP. Ponadto na długiej liście najważniejszych działań znalazły się: zwiększenie automatyzacji procesów technologicznych (45%), zachęcanie do szerszych relacji typu peer-to-peer oraz wprowadzenie audytów BHP lub zwiększenie ich częstotliwości (po 42%), wprowadzenie programu tworzenia zachęt lub rozszerzenie takiego programu (39%), a także wprowadzenie zewnętrznych ekspertów/konsultantów BHP oraz powtórna analiza metod zapisów/raportowania (po 26%). Innymi działaniami skutkującymi zwiększeniem bezpieczeństwa w miejscu pracy, wymienionymi w dalszej kolejności, są m.in.: zachęcanie robotników do uczęszczania na seminaria z BHP, zwiększenie częstotliwości narad BHP oraz wprowadzenie komputerowo monitorowanego systemu BHP.
Strategie i technologie
Uczestników sondażu zapytaliśmy również o strategie lub technologie stosowane w miejscu pracy w celu wdrożenia polityki BHP. Jak pokazuje rys. 4, na pierwszym miejscu znalazły się audyty wewnętrzne (65%), na drugim – stałe kontrole warunków pracy (55%), a na trzecim – metody Six Sigma oraz Lean Management (29%).
W celu wyjaśnienia warto dodać, że Six Sigma to metoda opierającą się na pozyskiwaniu danych w celu osiągnięcia niemal perfekcyjnej jakości (zakłada identyfikację błędów jeszcze przed ich wystąpieniem). Natomiast metoda Lean Management (w skrócie „Lean”) to koncepcja zarządzania przedsiębiorstwem, która zakłada dostosowanie go do warunków gospodarowania panujących na rynku na drodze przekształceń organizacyjnych i funkcjonalnych (m.in. w dziedzinie przygotowania zawodowego oraz kształtowania postaw pracowników).
Na liście stosowanych w zakładach strategii lub technologii znalazły się również: świetlne kurtyny bezpieczeństwa (26%), wydarzenia firmowe (19%) oraz zewnętrzni konsultanci ds. szkoleń (10%). Należy przy tym podkreślić, że 22% ankietowanych odpowiedziało, że żadne strategie ani technologie mające przyczynić się do wdrożenia polityki BHP nie są stosowane w zakładzie, w którym aktualnie pracują.
Autor: Agata Abramczyk
