Środki stosowane w procesach mycia, doczyszczania i dezynfekcji mają być nie tylko skuteczne, lecz także bezpieczne dla czyszczonej powierzchni, wytwarzanego produktu oraz stosujących je osób. Zaniedbania i niewłaściwy dobór tego typu środków mogą prowadzić do olbrzymich strat, m.in. związanych ze wstrzymaniem produkcji.
O doborze chemicznych środków czyszczących w zakładach przemysłowych decyduje kilka podstawowych czynników:
-> typ zakładu i produkcji wraz z wymaganiami danej branży w zakresie czystości i higieny,
-> rodzaj czyszczonej powierzchni i jej geometria,
-> rodzaj i stan występujących zanieczyszczeń.
Obecnie na rynku dostępna jest bogata oferta środków czyszczących oraz technologii myjących. Mają one bardzo wiele zastosowań, takich jak: czyszczenie i konserwacja maszyn i urządzeń, dbałość o czystość i sprawność linii produkcyjnych, usuwanie zabrudzeń z podłóg i ścian, mycie ręczne, za pomocą myjek ciśnieniowych, pianowych, parowych, systemy CIP czy zanurzanie w roztworach specjalnych.
Główny podział profesjonalnych wodorozcieńczalnych środków czystości uwzględnia ich odczyn pH. Dzieli się je na kwaśne, obojętne i zasadowe. Różnica dotyczy zastosowania i przeznaczenia.
Środki kwaśne dobrze radzą sobie z czyszczeniem zabrudzeń pochodzenia nieorganicznego, tj. rdzy, osadu z twardej wody, nalotu kamiennego, osadów wapiennych, nalotów tlenkowych, cementu, betonu, nagarów.
Środki o odczynie obojętnym sprawdzają się w myciu powierzchni wrażliwych, jak urządzenia wykonane ze stali nierdzewnej, posadzki zabezpieczone woskami lub warstwami polimerowymi. Stosowane są do prostszych zabrudzeń. Nie mają negatywnego wpływu na powierzchnie i często służą do pośredniego i końcowego czyszczenia.
Powszechne zastosowanie w przemyśle mają także środki o odczynie zasadowym. Działają one na wszelkie zabrudzenia pochodzenia organicznego, a także na tłuszcze syntetyczne. Mogą usuwać uporczywe plamy, takie jak tłuszcze zwierzęce lub roślinne, białka, smary, sadza, parafina, wosk, pyły.
Kolejną ważną grupą środków chemicznych stosowanych w przemyśle są rozpuszczalniki. Wiele powszechnie stosowanych środków do konserwacji i czyszczenia maszyn produkcyjnych lub wyposażenia zawiera właśnie rozpuszczalniki organiczne. Niestety, mają one istotne wady: często są toksyczne i łatwopalne, a także mocno oddziałują na środowisko, m.in. w wyniku parowania (LZO, VOC).
Środki czyszczące różnią się konsystencją oraz sposobem aplikowania. Dostępne są m.in. płyny, pianki, spreje czy pasty. Wybór zależy głównie od specyfiki i wielkości czyszczonej powierzchni oraz od techniki mycia. Spreje i pianki, a także substancje aplikowane za pomocą myjek mają lepszą możliwość penetracji niż w przypadku czyszczenia ręcznego. Część środków działa dzięki substancjom aktywnym obniżającym napięcie powierzchniowe. Zanieczyszczenia odłączają się od czyszczonej powierzchni i przemieszczają się na powierzchnię roztworu czyszczącego, skąd już łatwo je usunąć.
Preparaty przeznaczone do czyszczenia elementów metalowych mają często dodatkowe działanie, np. konserwujące. Mogą też zawierać inhibitory korozji. W przypadku części wykonanych z aluminium, które jest bardziej wrażliwe na środki chemiczne i w procesie utleniania pokrywa się nalotem, potrzebne są specjalne dodatki. W tym obszarze sprawdzają się płyny czyszczące niezawierające rozpuszczalników. Istnieje także osobna grupa środków czyszczących do tworzyw sztucznych i innych specyficznych rodzajów powierzchni.
Bezpieczeństwo użycia i ekologia
W przypadku profesjonalnych środków czystości bardzo ważny jest nie tylko dobór rodzaju środka do konkretnego zastosowania, lecz także bezpieczeństwo jego użycia. Mają być one przede wszystkim bezpieczne dla osób wykonujących pracę przy ich użyciu, ale również dla czyszczonych powierzchni, wytwarzanych w zakładzie produktów, a także środowiska. Preparaty czyszczące często mają Świadectwa Jakości Zdrowotnej, co gwarantuje, że nie stanowią zagrożenia dla zdrowia i życia człowieka. Tylko takie powinny być wykorzystywane w sytuacjach, gdy ma z nimi styczność personel obsługi i pracownicy. Oprócz informacji o bezpieczeństwie zdrowotnym użytkowników, zawarte są tam też inne bardzo ważne informacje, np. że dany „preparat może być stosowany w przemyśle spożywczym, do powierzchni mających kontakt z żywnością”.
Do stosowania profesjonalnego mogą być dopuszczone jedynie preparaty sklasyfikowane i posiadające Karty Charakterystyki. To najważniejszy dokument obligatoryjny, wymagany prawnie. Przepisy wyraźnie mówią, że na obiekcie musi być dostęp do KCH. Natomiast, preparaty myjąco-dezynfekujące, dezynfekujące, a nawet antybakteryjne również obligatoryjnie muszą posiadać dodatkowo „Pozwolenie na obrót produktem biobójczym” wydane przez Prezesa Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych.
Profesjonalne środki czystości ze względu na duże stężenie substancji aktywnych wymagają dokładnego zapoznania się z etykietą produktu i kartą charakterystyki. Źle dobrane stężenie lub złe zastosowanie mogą bowiem doprowadzić do dużych strat.
Podczas stosowania środków kwasowych i zasadowych należy zachować szczególną ostrożność, ponieważ mają one działanie żrące na skórę, oczy czy ubrania. Ponadto mogą zniszczyć czyszczone powierzchnie. W razie wątpliwości dotyczących aplikacji danego środka warto skontaktować się z ich producentem czy dystrybutorem.
Niezależnie od tego zawsze należy najpierw wykonać testy, które potwierdzą skuteczność danego środka oraz jego neutralność dla czyszczonych obiektów. Warto też przetestować kilka różnych rozwiązań, tak by dobrać najodpowiedniejsze.
Do pracy ze skoncentrowanymi środkami chemicznymi potrzebny jest przeszkolony personel, który dysponuje wiedzą w zakresie sporządzania roztworów z koncentratów oraz zna zasady BHP dotyczące pracy z chemią przemysłową. W przypadku łagodniejszych środków należy zwracać uwagę, czy dany środek jest przetestowany dermatologicznie i czy może wchodzić w bezpośredni kontakt ze skórą.
Duże znaczenie przy użytkowaniu środków czyszczących ma też ekologia. Producenci proponują środki pozbawione fosforanu, produkowane z odnawialnych zasobów naturalnych pozyskiwanych w procesie recyklingu. Ogranicza się zastosowanie lotnych związków organicznych (LZO) oraz trujących, łatwopalnych rozpuszczalników. Zamiast rozpuszczalników o wysokiej zawartości LZO stosuje się te o zredukowanej ich ilości, a także wodne układy czyszczące (roztwory wody i detergentów) czy systemy biologiczne, w których substancje chemiczne są wspomagane przez działanie natury. W takich metodach oleje, tłuszcze, smary, chłodziwa, środki ochrony antykorozyjnej oraz inne zabrudzenia są usuwane, a następnie rozkładane za pomocą naturalnych mikroorganizmów. Naturalne mikroorganizmy zawarte w płynie myjącym rozkładają oleje i tłuszcze w procesie bioremediacji. Mikroorganizmy rozkładają węglowodory (tj. tłuszcze, oleje, smary) na cząsteczki wody i dwutlenku węgla. Jeżeli w roztworze myjącym nie ma żadnych węglowodorów do przetworzenia, mikroorganizmy przechodzą w stan uśpienia. Dzięki procesowi bioremediacji roztwór myjący sam się oczyszcza. W celu zachowania optymalnych warunków funkcjonowania mikroorganizmów płyn myjący utrzymywany jest w podwyższonej temp. (ok. 40°C) i stale napowietrzany.
Przemysł spożywczy i czystość mikrobiologiczna
Dużym wyzwaniem dla producentów przemysłowych środków czystości jest przemysł spożywczy. Tu konieczne jest stosowanie środków bezpiecznych dla żywności, a jednocześnie skutecznie usuwających bakterie, wirusy, grzyby i pleśń. Stosuje się je do utrzymania higieny maszyn, urządzeń, ścian i posadzek. Dawniej używano głównie sody kaustycznej jako zasadowego środka myjącego, kwasu azotowego jako kwaśnego środka myjącego oraz podchlorynu sodu jako środka dezynfekującego. Obecnie w zakładach spożywczych często wykorzystuje się kompleksowe mycie przy użyciu aktywnej piany, która czyści i dezynfekuje powierzchnie.
Ze względu na to, że tego typu zakłady wymagają stosowania środków czyszczących o szczególnym poziomie bezpieczeństwa dla żywności, środkom chemicznym o tym przeznaczeniu udzielane są odpowiednie certyfikaty. Jednym z nich jest międzynarodowy certyfikat NSF, wydawany przez NSF International (National Sanitary Foundation), niezależną jednostkę certyfikującą. Posiadanie tego atestu potwierdza, że produkty są bezpieczne dla żywności i zgodne z międzynarodowymi standardami przemysłu spożywczego.
Jak ograniczać zużycie?
Zużycie środków zależy od kilku czynników, takich jak stopień skoncentrowania, liczba i jakość substancji ulepszających, stan i trudność usuwania zabrudzeń, ale także technika mycia czy czyszczenia. W ograniczaniu ilości stosowanych środków czyszczących pomagają nowoczesne technologie mycia. W przemyśle coraz częściej stosuje się myjki wysokociśnieniowe, parowe czy pianowe, które czyszczą i dezynfekują z wykorzystaniem niewielkiej ilości specjalnie dobranych do tego celu środków. Ograniczenie środków idzie tu zwykle w parze z ograniczeniem ilości wody i ścieków.
W ograniczeniu chemii do czyszczenia pomagają także nowoczesne czyściwa. Dzięki specjalnym tekstyliom do czyszczenia trudnych zabrudzeń można uzyskać lepsze efekty niż w przypadku tradycyjnych tekstyliów z recyklingu.
Autorka: Anna Wrona – dziennikarka, współpracuje z prasą branżową od 2011 r. Interesuje się historią zakładów przemysłowych w Polsce oraz architekturą postindustrialną.
Tekst pochodzi z nr 6/2016 magazynu „Inżynieria i Utrzymanie Ruchu”. Jeśli Cię zainteresował, ZAREJESTRUJ SIĘ w naszym serwisie, a uzyskasz dostęp do darmowej prenumeraty w formie drukowanej i/lub elektronicznej.
