Systemy LOTO chronią osoby wykonujące prace przy maszynie przed niechcianą manipulacją źródłem energii oraz uniemożliwiają jej włączenie, dopóki prace nie zostaną zakończone. Jakie są niezbędne kroki w procedurach LOTO? Od czego zacząć i jakie są etapy ich wdrożenia w zakładzie?
Zgodnie z Kodeksem pracy każdy człowiek ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy (art. 66). Ponadto pracodawca jest zobowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki (art. 207).
Jedną z metod poprawy bezpieczeństwa podczas wykonywania prac eksploatacyjnych, w tym pozaprodukcyjnych, takich jak konserwacje, serwisy czy remonty, są procedury systemów Lockout/Tagout (zablokuj/oznacz).
Korzyści z wdrożenia systemu LOTO
Systemy LOTO składają się z wielu procedur i praktyk, które mają na celu zabezpieczenie pracowników przed niespodziewanym załączeniem zasilania, uruchomieniem urządzeń czy przed uwolnieniem niebezpiecznej energii podczas wykonywania prac. LOTO chroni więc pracownika podczas prac związanych z utrzymaniem maszyn w ruchu, a to pozwala zminimalizować liczbę wypadków, które mogą się wydarzyć w trakcie tych prac. Dzięki wdrożeniu tych procedur maszyna jest ponownie uruchamiana bez zbędnych przestojów, co umożliwia planowe realizowanie założeń produkcji. Dodatkową korzyścią z kompleksowego wdrożenia systemu LOTO jest możliwość zmniejszenia kosztów ubezpieczeń pracowniczych, czyli obniżenie kosztów pracy.
System LOTO chroni nie tylko ludzi, lecz także maszyny i urządzenia – pozwala je zabezpieczyć przed przypadkowymi uszkodzeniami, które mogą być wywołane np. pozostawieniem narzędzi w strefach pracy maszyn. Jego zastosowanie umożliwia więc wyeliminowanie ewentualnych dodatkowych kosztów związanych z tego typu zdarzeniami.
Aby jednak wdrożenie systemu LOTO zaowocowało opisanymi korzyściami, niezbędne jest uświadomienie pracownikom, jak ważne dla ich bezpieczeństwa jest stosowanie się do jego procedur. Nawet najlepszy system nie będzie bowiem działał, dopóki załoga nie zostanie poinformowana, przeszkolona oraz przekonana o słuszności jego stosowania.
Od czego zacząć
Na początku drogi implementacji nowych rozwiązań bezpieczeństwa w zakładzie produkcyjnym należy określić wielkość parku maszynowego oraz rodzaj maszyn. Pod uwagę trzeba wziąć również obszar, który według dyrektywy narzędziowej 2009/104/WE dotyczy instalacji przemysłowych. Na tym etapie bardzo istotne jest także ustalenie, czy dysponujemy odpowiednimi zasobami – czasem i funduszami – żeby zrealizować takie przedsięwzięcie.
Warto w tym miejscu zaznaczyć, że procedura przygotowawcza do wdrożenia systemu LOTO powinna być przeprowadzona przez kierownika działu bądź obszaru. Pozwoli to zdobyć jak największą wiedzę na temat planowanych w zakładzie prac, a także określić, jakie procedury bezpieczeństwa trzeba będzie zastosować.
W odniesieniu do każdej ocenianej maszyny należy przeprowadzić analizę ryzyka, w której określa się niezawodność funkcji bezpieczeństwa. Działanie to pozwoli odpowiednio dobrać system bezpieczeństwa.
Aby prawidłowo wprowadzić system LOTO, należy starannie określić punkt startowy wdrożenia. Ważne jest opracowanie listy maszyn, które mają być objęte wdrożeniem. Konieczne jest również określenie stopnia ewentualnych zmian po zakończeniu prac w systemie funkcjonowania LOTO i technicznych środków bezpieczeństwa.
Należy zwrócić uwagę na to, jakie energie zasilają maszynę, ponieważ będzie to miało wpływ na poziom skomplikowania procesu wdrożenia. Rodzaje energii niszczących są bardzo często źle identyfikowane – pamięta się tylko o energii elektrycznej, tymczasem oprócz niej w zakładzie występują też energie mechaniczne, pneumatyczne czy hydrauliczne.
Energię dzielimy na: kinetyczną, czyli energię ciała, która jest związana z ruchem jego masy (prąd, obracające się mechanizmy napędów, łańcuchy, ruch siłowników, płynący strumień itp.), oraz potencjalną, zmagazynowaną poprzez np. uwięzienie bądź grawitację (baterie, kondensatory, podnoszone elementy, ciśnienie w akumulatorach, rurach, zbiornikach, uwięzione ciśnienie, gazy i ciecze). Jednym z kroków wymaganych do realizacji przy wdrażaniu procedur LOTO może być sprawdzenie, czy maszyny i instalacje mają odpowiednie urządzenia, które będą mogły rozproszyć wymienione energie potencjalne. Jeżeli takowych nie ma, zalecane jest, aby je odpowiednio dobrać i zainstalować.
Ostatnim krokiem jest wybór odpowiedniego systemu blokad oraz ujednolicenie go dla całego zakładu (więcej na ten temat będzie mowa w dalszej części artykułu).
Etapy wdrożenia
Realizację procesu wdrożenia procedur LOTO rozpoczyna się od dostosowania i ewentualnej modernizacji maszyn, obszaru oraz instalacji. Należy ustalić wymaganą liczbę punktów do blokowania energii.
Następnie trzeba opracować procedury w formie pisemnej. Jeżeli jest taka potrzeba, warto stworzyć również pisemną instrukcję postępowania.
Kolejny krok to wyposażenie zakładu w odpowiednią liczbę blokad i zawieszek ostrzegawczych, czyli elementów wyposażenia LOTO. Ich rodzaj i liczba powinny być adekwatne do przyjętej strategii oraz do liczby osób pracujących w zakładzie.
Następnym etapem jest naniesienie oznaczeń punktów do blokowania energii wraz z umieszczeniem w widocznym miejscu lokalnych instrukcji bezpiecznego postępowania.
W kolejnym kroku należy opracować program szkoleniowy dla pracowników, z podziałem na trzy grupy:
➡️ osoby narażone, które nie biorą udziału przy wykonywanych pracach, ale mogą przebywać w ich obszarze (np. operator maszyn);
➡️ osoby upoważnione – często są to pracownicy nadzorujący proces grupowego LOTO (koordynator), odpowiadający również za przekazanie pracy następnej zmianie (np. służby utrzymania ruchu). Mogą to być również osoby bezpośrednio zaangażowane w pracę;
➡️ pozostałe osoby – znajdują się w zakładzie i mogą mieć styczność z maszyną czy instalacją, która ma wdrożony system LOTO.
Niezbędne jest przygotowanie materiałów szkoleniowych i instrukcji postępowania w procedurach LOTO. Każdy z pracowników (nawet ci, którzy nie stosują zabezpieczeń) powinien być przeszkolony. Dobrze jest określić częstotliwość szkoleń oraz ciągle weryfikować wiedzę pracowników na ten temat, przeprowadzając egzaminy praktyczne i teoretyczne.
Procedury Lockout/Tagout muszą być nieustannie doskonalone. Narzędziem do tego celu są okresowe kontrole i audyty poprawności stosowania LOTO. Pomagają one wykazać nieprawidłowości we wdrożonych procedurach oraz pokazują, które elementy należy skorygować.
Podsumowanie
Każdy moment jest dobry, by pomyśleć o bezpieczeństwie pracowników i wdrożyć system Lockout/Tagout. Warto jednak zrobić to w sposób przemyślany, po etapie przygotowania do implementacji, a następnie kontrolować i udoskonalać stosowane procedury, by rzeczywiście stały się one narzędziem zapewniającym większe bezpieczeństwo pracy w zakładzie produkcyjnym.
Autor: Grzegorz Wilk – automatyk, inżynier bezpieczeństwa maszyn. Pracuje w firmie Elokon Polska na stanowisku kierownika Oddziału Oświęcim. Zrealizował blisko 200 audytów i 100 projektów modernizacyjnych w kraju i za granicą oraz ponad 150 analiz układów sterowania. Współpracował z wieloma przedsiębiorstwami, m.in.: grupą Eaton, Grupą Faurecia, SAPA GROUP, ArcelorMittal Poland, Autoneum Poland, KIRCHHOFF Automotive, Mondi Simet, Samsung Electronics Poland Manufacturing, PZL-Mielec, Messer Eutectic Castolin.
