Materiałami niebezpiecznymi nazywa się substancje i preparaty, które ze względu na swoje własności chemiczne, fizyczne lub biologiczne mogą, przy nieprawidłowym obchodzeniu się z nimi, doprowadzić do śmierci, rozstroju zdrowia, uszkodzenia ciała ludzkiego, zniszczeń lub szkód materialnych.
Materiały niebezpieczne należy przechowywać w miejscach i opakowaniach, które są do tego celu przeznaczone, z uwzględnieniem odpowiedniego oznakowania. Istotne pozostaje, aby pomieszczenia, aparatura, środki transportu, zbiorniki i opakowania, w których przechowywane są materiały niebezpieczne, były odpowiednie do rodzaju składowanych substancji. Podczas transportu, składowania i używania materiałów niebezpiecznych należy stosować odpowiednie środki ochrony zbiorowej i indywidualnej, chroniące przed szkodliwym lub niebezpiecznym działaniem tych materiałów.
Pracownicy zatrudnieni w magazynie powinni przejść odpowiednie przeszkolenie bhp, szczególnie na temat przechowywania materiałów szkodliwych i niebezpiecznych. Istotne jest składowanie materiałów w taki sposób, aby nie stwarzały zagrożenia dla pracowników oraz nie były narażone na działanie czynników zewnętrznych. Przedmioty o znacznej masie oraz materiały sypkie należy układać w sposób chroniący przed zawaleniem i obsuwaniem. Magazyn powinien być wyposażony w urządzenia przeznaczone do składowania materiałów oraz środki transportu wewnętrznego.
Przed przystąpieniem po raz pierwszy do pracy pracownik powinien być pouczony o bezpiecznym wykonywaniu zadań, tym bardziej jeżeli czynności mogą spowodować zagrożenie. Obowiązek poinstruowania go spoczywa na kierownictwie magazynu. Materiałów nie należy układać na drogach transportu wewnętrznego, a także na drogach ewakuacyjnych i przejściach dla pieszych. Pracownicy powinni być wyposażeni w odzież roboczą i ochronną oraz środki ochrony osobistej.
Klasyfikacja materiałów niebezpiecznych
Materiały niebezpieczne są klasyfikowane w 13 klasach. Materiały wybuchowe, oznaczane klasą 1, stanowią materiały stałe lub ciekłe, które w wyniku reakcji chemicznej mogą wydzielać gazy o temperaturze i ciśnieniu mogącym powodować zniszczenia w otaczającym środowisku. Klasa 1 to również materiały pirotechniczne przewidziane do wytwarzania efektów cieplnych, świetlnych, dźwiękowych, gazu oraz dymu lub kombinacji tych efektów w wyniku bezdetonacyjnej, samopodtrzymującej się egzotermicznej reakcji chemicznej.
W ramach materiałów niebezpiecznych warto zwrócić uwagę na podklasy. Stąd też materiały i przedmioty, które stwarzają zagrożenie wybuchem masowym, zalicza się do podklasy 1.1. Z kolei podklasę 1.2 stanowią materiały i przedmioty stwarzające zagrożenie rozrzutem, ale nie wybuchem masowym. Materiały i przedmioty stwarzające zagrożenie pożarem i małe zagrożenie wybuchem lub rozrzutem, ale niestwarzające zagrożenia wybuchem masowym zalicza się do podklasy 1.3. Istotną rolę odgrywa podklasa 1.4, czyli materiały i przedmioty stwarzające tylko małe zagrożenie w przypadku zapalenia. Materiały bardzo mało wrażliwe, stwarzające zagrożenie wybuchem masowym, które są na tyle niewrażliwe, że istnieje małe prawdopodobieństwo zainicjowania go lub przejścia od palenia do detonacji w normalnych warunkach przewozu, zaliczane są do podklasy 1.5. Podklasą 1.6 są przedmioty skrajnie niewrażliwe, niestwarzające zagrożenia wybuchem masowym.
Klasę 2 stanowią gazy. Ich klasyfikacja obejmuje czyste gazy, mieszaniny gazów, mieszaniny jednego lub więcej gazów z jednym (lub więcej) materiałem i przedmiotem zawierającym takie materiały. Za gazy uznaje się materiały, które w temperaturze 50°C mają prężność pary większą niż 300 kPa (3 bary) lub są całkowicie w stanie gazowym w temperaturze 20°C pod ciśnieniem normalnym 101,3 kPa. W ramach tej klasy wyróżnia się gazy duszące (A), utleniające (O), palne (F), trujące (T), trujące palne (TF), trujące żrące (TC), trujące utleniające (TO), trujące palne żrące (TFC) oraz trujące utleniające żrące (TOC). Poszczególne podklasy odpowiadają określonym grupom gazów. Stąd podklasa 2.1 oznacza gazy palne, czyli odpowiadające grupom oznaczonym literą F. Podklasą 2.2 są gazy niepalne, nietrujące przypisane grupom oznaczonym literami A lub O. Gazy trujące, odpowiadające grupom oznaczonym literą T, tzn. T, TF, TC, TO, TFC i TOC, przypisuje się do podklasy 2.3.
Materiały ciekłe zapalne zalicza się do klasy 3. Klasa ta obejmuje materiały i przedmioty, które w temperaturze 50°C mają prężność pary nie większą niż 300 kPa (3 bary) i nie są całkowicie w stanie gazowym w temperaturze 20°C i pod ciśnieniem normalnym 101,3 kPa oraz mają temperaturę zapłonu nie wyższą niż 61°C. Do klasy 3 zalicza się również materiały ciekłe oraz stopione materiały stałe o temperaturze zapłonu wyższej niż 61°C, które są przewożone lub dostarczone do przewozu w stanie podgrzanym do temperatury równej lub wyższej niż ich temperatura zapłonu. Klasę 3 stanowią również materiały wybuchowe ciekłe odczulone oraz materiały wybuchowe, które są rozpuszczone lub zawieszone w wodzie albo innych materiałach ciekłych w celu utworzenia homogenicznej ciekłej mieszaniny o zredukowanych właściwościach wybuchowych.
Materiały stałe zapalne, materiały samoreaktywne i materiały wybuchowe stałe odczulone zaliczane są do klasy 4.1. Do tej grupy zalicza się łatwo zapalne materiały stałe i przedmioty, materiały samoreaktywne stałe lub ciekłe oraz materiały wybuchowe stałe odczulone.
Warto również zwrócić uwagę na klasę 4.2, czyli materiały samozapalne. Materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy palne zaliczane są do klasy 4.3. W szczególności chodzi o materiały, które reagując z wodą wydzielają gazy palne mogące tworzyć z powietrzem mieszaniny wybuchowe. Klasa 5.1 to materiały utleniające. Same nie zawsze są palne, mogą jednak wskutek wydzielania tlenu powodować zapalenie lub podtrzymywanie palenia innego materiału. Nadtlenki organiczne zalicza są do klasy 5.2. Obejmuje ona nadtlenki organiczne i formulacje nadtlenków organicznych. Nie bez znaczenia pozostają materiały trujące stanowiące klasę 6.1. Klasa 6.2 to materiały zakaźne.
Warto zwrócić uwagę na materiały promieniotwórcze (klasa 7). Materiały żrące obejmujące substancje i przedmioty zawierające materiały tej klasy, które wskutek działania chemicznego atakują tkankę nabłonkową skóry lub błony śluzowej, stanowią klasę 8. Materiały, których nie zakwalifikowano do wcześniejszych klas, zalicza się do klasy 9. W szczególności chodzi o materiały wdychane w postaci drobnego pyłu, mogące stanowić zagrożenie dla zdrowia oraz materiały i przyrządy tworzące podczas pożaru dioksyny oraz materiały wydzielające pary zapalne. Są to również akumulatory litowe, przedmioty ratownicze, materiały zagrażające środowisku, materiały o podwyższonej temperaturze oraz inne materiały stwarzające zagrożenie podczas przewozu, ale nieodpowiadające definicjom innych klas.
Magazyn materiałów niebezpiecznych
Przepisy prawa precyzują wymagania względem budynków magazynowych, w których będą przechowywane materiały niebezpieczne. Budynki tego typu powinny być obiektami jednokondygnacyjnymi, wykonanymi z materiałów niepalnych o wymaganej klasie odporności ogniowej. Istotną rolę odgrywa zabezpieczenie w postaci ujść wydmowych skierowanych na zewnątrz budynku. Podłogę powinna cechować odpowiednia wytrzymałość na obciążenia, trwałość na zużycie oraz łatwa konserwacja. Istotną rolę odgrywa podłoga z nakładką z niepalnej gumy elektroprzewodzącej. W podłogach z pewnością przydadzą się studzienki ściekowe do odprowadzenia wody i środków do mycia magazynów lub likwidacji zanieczyszczeń. Jeżeli w konstrukcji magazynu przewidziano okna, materiał z którego są wykonane powinien być niepalny lub trudnopalny. Warto zwrócić przy tym uwagę na elementy, które chronią przed nagrzaniem promieniami słonecznymi materiałów niebezpiecznych. Należy również uwzględnić możliwość otwarcia okien w celu zapewnienia odpowiedniej wentylacji pomieszczeń.
Jak przechowywać materiały niebezpieczne
Składując materiały niebezpieczne, należy pamiętać o przestrzeganiu ograniczeń dotyczących wspólnego przechowywania i stosowania materiałów. Ważne jest ograniczenie ilości jednocześnie składowanych materiałów do takiej, która jest dopuszczalna. Podkreśla się przestrzeganie zasad rotacji z zachowaniem dopuszczalnego czasu składowania poszczególnych materiałów. Wszystkie materiały muszą być tak rozmieszczone, aby możliwe było prowadzenie kontroli ich składowania.
Nie należy pakować, składować, a także ładować i transportować materiałów niebezpiecznych z innymi substancjami, które mogą stworzyć dodatkowe zagrożenie w efekcie wzajemnego oddziaływania. W pomieszczeniu magazynowym trzeba przewidzieć odpowiednie instrukcje postępowania. Obiekty, gdzie będą przechowywane materiały niebezpieczne, oraz pomieszczenia zagrożone niebezpieczeństwem wydzielania się substancji trujących lub tworzących z powietrzem mieszaniny wybuchowe, muszą być wyposażone w urządzenia sygnalizujące ewentualne zagrożenia. Nie mniej ważny jest odpowiedni sprzęt gaśniczy, substancje neutralizujące, apteczki, a także odpowiednie środki ochrony zbiorowej i indywidualnej. Środki te muszą być dobrane w zależności od mogących wystąpić zagrożeń. W pomieszczeniach, gdzie w wyniku awarii wydzielają się substancje toksyczne lub palne, powinien działać system awaryjnej wentylacji wyciągowej, który uruchamiany jest zarówno od wewnątrz, jak i z zewnątrz pomieszczenia.
Jeżeli będą przechowywane ciekłe materiały niebezpieczne w zbiornikach stałych, należy uwzględnić rozwiązania, które chronią przed rozlewem i rozprzestrzenianiem się zawartości w razie uszkodzenia zbiornika. Są to najczęściej wanny, rynny, koryta czy zbiorniki rezerwowe. Warto zadbać o urządzenia, dzięki którym możliwy jest bezpieczny pomiar ilości cieczy znajdującej się w zbiorniku. Należy pamiętać o uniemożliwieniu dostępu osobom niepowołanym do miejsc przechowywania zbiorników. Zbiorniki z ciekłymi materiałami niebezpiecznymi i cieczami gorącymi można przechowywać nad stanowiskami pracy wyłącznie w przypadku, gdy wymusza to proces technologiczny. Jednak ważne są wtedy urządzenia chroniące pracowników w razie rozlania się substancji. Nad pomieszczeniami, w których znajdują się stałe zbiorniki z gazami sprężonymi, skroplonymi lub rozpuszczonymi pod ciśnieniem nie można organizować stanowisk pracy.
Istotną rolę odgrywają zbiorniki, naczynia i inne opakowania, które są przeznaczone do przechowywania materiałów niebezpiecznych. Muszą być w odpowiedni sposób oznakowane. Materiał, z którego są wykonane powinien cechować się odpornością na reakcje chemiczne. Należy zadbać o szczelne naczynie, które dodatkowo zabezpieczone jest przed wydostawaniem się z wnętrza niebezpiecznej zawartości lub wnikaniem do środka substancji niebezpiecznych.
UR
Autor: Damian Żabicki
