Z problemem zapewnienia bezpieczeństwa podczas prac na wysokości mierzy się wielu menedżerów zakładów przemysłowych. Jakie wymagania prawne wiążą się z tego typu pracami i jakie rozwiązania wspierające bezpieczeństwo w tym obszarze oferuje rynek polski?
W Polsce podstawowym aktem prawnym dotyczącym bezpieczeństwa pracy jest Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. W Dzienniku Ustaw z 2003 r. nr 169, poz. 1650 opublikowano obwieszczenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 sierpnia 2003 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Zgodnie z zawartą w nim definicją pracą na wysokości jest każda praca wykonywana na powierzchni ponad 1 metra nad poziomem podłogi lub ziemi, jeśli powierzchnia ta nie jest osłonięta ze wszystkich stron do wysokości co najmniej 1,5 metra pełnymi ścianami lub ścianami z oknami oszklonymi i nie jest wyposażona w stałe konstrukcje lub urządzenia chroniące pracownika przed upadkiem z wysokości. Ponadto wymogi dotyczące pracy na wysokości zawarte są w wielu polskich normach.
Wymagania związane z pracą na wysokości
Wymagań dotyczących zapewnienia bezpieczeństwa podczas prac na wysokości jest zbyt wiele, aby je wszystkie przytoczyć w ramach jednego artykułu, ale z pewnością warto zwrócić uwagę na kilka podstawowych. Osoby pracujące na wysokości – oprócz odpowiednich badań lekarskich dopuszczających do wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych oraz przeszkolenia z zakresu wykonywania konkretnych prac – powinny być wyposażone w odpowiedni sprzęt zabezpieczający, dobrany do danego rodzaju prac i stanowiska pracy, z uwzględnieniem dodatkowych zagrożeń na danym stanowisku pracy. Ponadto pracownicy powinni zostać przeszkoleni z prawidłowego użytkowania sprzętu, w tym wykonywania jego przeglądów przed użyciem, co jest jednym z warunków prawidłowego użytkowania tego typu rozwiązań.
Z obserwacji różnych osób z pytanych przez nas firm wynika, że właśnie brak szkoleń jest podstawowym problemem, jeśli chodzi o prace na wysokości. – W swojej codziennej pracy spotykamy firmy, które mają bardzo wysokie standardy bezpieczeństwa, politykę jakości oraz zespoły ciągle pracujące nad poprawą bezpieczeństwa. Jednak zdarzają się też firmy, w których brak jest zrozumienia kwestii bezpiecznego prowadzenia prac na wysokości – mówi Łukasz Tkaczyk, inżynier ze specjalizacją w ocenie ryzyka i doboru systemów zabezpieczających przed upadkami w firmie Kee Safety. – Najczęściej jest tak, że mniejsza lub większa świadomość potrzeby stosowania zabezpieczeń do prac na wysokości w organizacji jest, dostępne są „jakieś” sprzęty do pracy na wysokości, ale z uwagi na brak odpowiednich szkoleń oraz analiz niewiele osób korzysta z tych zabezpieczeń, a jeśli korzysta, to nie bardzo wie, jak to robić skutecznie.
Problemem jest też odpowiedni dobór sprzętu chroniącego przed upadkiem z wysokości. Jak wyjaśnia Jacek Sosnowski, konsultant techniczno-handlowy w firmie Protekt, należy go zacząć od wyznaczenia i określenia punktu kotwiczącego, który powinien znajdować się nad stanowiskiem pracy, zwłaszcza przy wykonywaniu prac na niskich wysokościach (kilka metrów od poziomu ziemi, podłogi itp.). Element konstrukcji stałej – punkt kotwiczący, zgodnie z wymaganiami normy PN-EN 795:2012 „Ochrona przed upadkiem z wysokości. Urządzenia kotwiczące” powinien przenosić obciążenia min. 12 kN (ok. 1200 kg) dla jednej osoby i + 1 kN dla każdej następnej.
– Po ustaleniu (lub zaprojektowaniu i wykonaniu) punktu kotwiczącego następnym krokiem jest dobór tzw. podzespołu łącząco-amortyzującego: amortyzatora bezpieczeństwa z linką pojedynczą lub podwójną z zatrzaśnikami, urządzenia samozaciskowego przesuwnego po linie lub urządzenia samohamownego z samozwijającą się liną lub taśmą – kontynuuje Jacek Sosnowski. – Zastosowanie konkretnego urządzenia wiąże się z pewnymi wymaganiami co do wolnej przestrzeni pod stopami pracownika, a także ograniczenia w zakresie przemieszczania się podczas wykonywanych prac na wysokości.
– Następnym elementem jest dobór uprzęży, czyli szelek bezpieczeństwa, które powinny być dopasowane do rodzaju wykonywanych prac oraz uwzględniać wymiary samego pracownika (dostępne są różne rozmiary szelek), a także dodatkowe zagrożenia występujące na danym stanowisku pracy. Ponadto pracownik wykonujący prace na wysokości powinien być wyposażony w hełm ochronny do prac na wysokości (krótki daszek – nieograniczający pola widzenia, więźba zapewniająca dobre trzymanie hełmu na głowie – z płynną regulacją rozmiaru, z potnikiem zapobiegającym spływaniu potu do oczu oraz czteropunktowy pasek podbródkowy – zapobiegający zsunięciu się hełmu podczas upadku z wysokości samego pracownika). Wyposażenie pracownika w wymieniony sprzęt, odpowiednio dobrany do danego stanowiska i rodzaju wykonywanej pracy na wysokości, pozwoli na zabezpieczenie go przed upadkiem z wysokości, a jeśli nawet do niego dojdzie, będzie to upadek powstrzymany – podsumowuje Jacek Sosnowski.
Leszek Grabowski, właściciel/CEO w firmie Alpinex Fall Protection dodaje: – Odpowiednie łączenie środków ochrony indywidualnej powinny zapewniać osoby przeszkolone w oparciu o normę PN-EN 363:2019-01 „Środki ochrony indywidualnej przed upadkiem z wysokości. Indywidualne systemy chroniące przed upadkiem z wysokości”. Wymagany jest też nadzór nad pracownikami przez osoby przeszkolone w zakresie teoretycznym oraz praktycznym z wymagań stawianych przez wspomnianą normę. Taka organizacja zadań będzie gwarantowała bezpieczną pracę i właściwe wykorzystanie środków ochrony indywidualnej (ŚOI). Przy planowaniu prac zawsze należy wziąć pod uwagę przeprowadzenie ewentualnej ewakuacji i/lub czynności ratowniczych w razie wypadku pracownika.
– Problem tkwi w tym, że z powodu braku wiedzy często kupowany jest sprzęt nieodpowiednio dobrany do potrzeb. Taka sytuacja doprowadza do zagrożeń i wielokrotnie budzi niechęć do stosowania danego rozwiązania wśród pracowników. Z drugiej strony narzekający na konieczność stosowania (co wynika z nieświadomości ryzyka) i niedbający o sprzęt pracownik jest sygnałem dla pracodawcy, żeby nie inwestować w lepszy, bardziej komfortowy produkt. Po obu stronach nierzadko brakuje wiedzy i zrozumienia, na pewno nie funduszy, bo dziś zakup środków ochrony indywidualnej nie jest ogromnym obciążeniem dla budżetów większości firm – mówi Rafał Banakowicz, specjalista ds. marketingu w firmie Sundoor.
Wybrana oferta rynkowa
Firma 3M rozszerzyła ofertę środków ochrony indywidualnej o sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości dzięki akwizycji/przejęciu firmy Capital Safety i proponuje produkty marek DBI-SALA i Protecta. Są to szelki bezpieczeństwa, linki bezpieczeństwa, urządzenia samohamowne, systemy kotwienia, przestrzenie zamknięte, systemy ratunkowe i ewakuacyjne.
Wśród oferowanych przez 3M produktów znajduje się seria Python Safety, chroniąca narzędzia przed upadkiem z wysokości, której rozwiązania zmniejszają prawdopodobieństwo urazów, a także zabezpieczają sprzęt przed zniszczeniem i zapobiegają zagubieniu narzędzi. Z kolei szelki bezpieczeństwa ExoFit NEX są wykonane z miękkich, a jednocześnie wyjątkowo wytrzymałych taśm, są odporne na ścieranie i działanie cieczy. Szelki zostały opracowane pod kątem zgodności z rygorystycznymi standardami, obowiązującymi w najbardziej wymagających środowiskach, a ich nośność to 140 kg. Inny produkt – szelki bezpieczeństwa Delta – mają opatentowany splot trójkątny No-Tangle, dzięki któremu powstaje rama znacznie ułatwiająca ich zakładanie. Wyposażone są w taśmy Repel odporne na działanie cieczy oraz regulatory Revolver, umożliwiające szybkie dopasowanie do ciała i pozbycie się luźno zwisających końcówek pasów. W ofercie firmy znajdują się też m.in.: zwijana linka asekuracyjna, zamknięte urządzenie samohamowne, urządzenie samohamowne z podwójnym trybem RSQ, 3-drożne urządzenie samohamowne z wbudowaną funkcją wyciągania i wskaźnikiem uderzenia podczas upadku marek DBI-SALA i Protecta.
Firma Alpinex Fall Protection jako wyłączny przedstawiciel firmy FALLPROTEC w ofercie ma certyfikowane urządzenia do każdego rodzaju podłoża: stałe i tymczasowe punkty kotwiczenia (UNIPOST, SPOTANCHOR, TWINFIX); poziome i pionowe stałe systemy linowe (SECUROPE, SECURA – LIFELINE, SECUROPE VERTICAL); pionowe systemy szynowe, szynodrabiny i drabiny z szyną (SECURAIL VERTICAL, SAFELADDER); poziome stałe systemy szynowe (SAFEACCESS, SECURAIL HORIZONTAL) oraz środki ochrony indywidualnej do każdego stanowiska pracy. Ze względu na specyfikę zabezpieczenia pracy nad maszynami firma poleca szczególnie systemy szynowe, które nie ulegają deformacji podczas upadku i nie wymagają nadmiernej wolnej przestrzeni pod pracownikiem do swobodnego upadku. Jak zaznacza Leszek Grabowski, personel firmy ma certyfikaty instalatorów/serwisantów instalowanych urządzeń, a po zainstalowaniu każdego produktu przeprowadza szkolenie z jego obsługi. Realizacja projektu kończy się opracowaniem dokumentacji powykonawczej wraz z instrukcją użytkowania oraz dostarczeniem odpowiedniego ŚOI.
Firma Kee Safety ma szerokie spektrum zabezpieczeń i rozwiązań służących ochronie przed upadkiem z wysokości. Jak wyjaśnia Łukasz Tkaczyk, każdy zakład pracy jest inny, dlatego oferta firmy bardzo często polega na projektowaniu dedykowanych zabezpieczeń dla klientów. Zaletą produktów Kee Safety jest ich modułowość, a własne laboratorium badawcze pozwala sprawdzić działanie każdego systemu na prawdziwym poszyciu dachowym. Systemy można w większości wypadków łatwo zdemontować i ponownie zamontować w tym samym lub innym miejscu, bez uszkadzania produktów czy poszycia dachowego. Systemy oferowane przez firmę to: wolno stojące balustrady KEEGUARD oraz KEEDOME, które nie naruszają powierzchni, na jakiej są ustawione; bramki samozamykające się KEE GATE dla pionowych i poziomych ciągów komunikacji pieszej; systemy balustrad kotwionych do wydzielania stref niebezpiecznych typu KEE KLAMP i KEE LITE; podesty, przełazy i pomosty dostępowe KEE WALK i STEP OVER, umożliwiające bezpieczny dostęp do urządzeń i miejsc pracy na wysokości; przystawne systemy pomostów do prac na elewacjach EASI-DEC; stałe systemy lin i punktów asekuracyjnych KEELINE do prac w ograniczeniu i zabezpieczeniu oraz przenośne systemy lin i punktów asekuracyjnych z serii KEE ANCHOR. Uzupełnieniem oferty są pojedyncze punkty asekuracyjne typu Ringanka.
Firma Protekt oferuje m.in. punkty kotwiczące – słupki kotwiczące PROTON, montowane do blachy trapezowej, płyty warstwowej czy betonu lub stalowych elementów, różnego rodzaju punkty kotwiczące również do różnych elementów konstrukcyjnych, stałe systemy kotwiczące linowe PRIM, DUO, MONOLINE, PROLINER, montowane na dachach czy nad maszynami i stanowiskami prac na wysokości czy szynowe TRASER, MARAN, montowane w celu umożliwienia przemieszczania się pracownika z jednoczesnym zabezpieczeniem przed upadkiem z wysokości nad stanowiskami załadunku/rozładunku cystern, wagonów, samochodów czy naprawy maszyn, urządzeń itp. Ponadto w ofercie ma systemy stałe linowe SKC-Block, AC360 lub szynowe AC520, montowane na drabinach stałych wejściowych na zbiorniki, kominy czy maszyny, a także amortyzatory bezpieczeństwa z linkami pojedynczymi czy podwójnymi, również elastycznymi, z różnego rodzaju zatrzaśnikami, o różnej wielkości otwarcia, w tym również amortyzatory ABM SCF, szczególnie polecane do prac na rusztowaniach, urządzenia samozaciskowe, przesuwane po linach, certyfikowane do pionowego i do poziomego zastosowania, np. LINOSTOPII, BLOCMAX. Oferuje także urządzenia samohamowne, z samozwijającymi się linkami stalowymi czy taśmami poliamidowymi, szelki bezpieczeństwa w bardzo szerokiej gamie modeli do różnego rodzaju prac na wysokości oraz hełmy do prac na wysokości, również z osłonami chowanymi pod skorupę hełmu czy dołączanymi osłonami twarzy (chroniącymi przed odpryskami czy zachlapaniem żrącymi substancjami lub łukiem elektrycznym) czy nausznikami – ochronnikami słuchu.
Firma Sundoor posiada kompletną ofertę w zakresie ochrony przed upadkiem. Rafał Banakowicz podkreśla jej kompleksowe podejście w tym zakresie, rozpoczynając od doradztwa, czyli wykonania audytu, podczas którego identyfikuje się zagrożenie poprzez wykonanie stosownego projektu, sprzedaż, montaż, kończąc na serwisie i przeglądach. Szeroką gamę oferowanych produktów zapewnia współpraca z takimi producentami, jak Honeywell, 3M, ActSAfe, Petzt, Singing Rock oraz Irduek Group. Wśród rozwiązań chroniących przed upadkiem z wysokości znajdują się np. przenośne urządzenie kotwiczące 5 PIECE (przeznaczone do transportu pionowego osób, zaprojektowane z myślą o wpięciu do systemu jednej osoby w celu jej podniesienia lub opuszczenia do miejsca pracy), szelki bezpieczeństwa Miller KEVLAR, TITAN, R2 Revolution Comfort z taśmą Duraflex, Miller H-Design 2P 2 pętle zaczepowe MANUAL, a ponadto linki bezpieczeństwa ustalające pozycję podczas pracy, amortyzatory, urządzenia samozaciskowe z giętką prowadnicą, pozwalające na bezpieczne poruszanie się w pionie i w poziomie, a także przyrządy zjazdowe.
Z kolei w ofercie Totem Safety są m.in. systemy asekuracyjne firmy Latchways, od ponad 25 lat projektującej i dostarczającej najnowocześniejsze rozwiązania w zakresie systemów zabezpieczających przed upadkiem z wysokości (poziome linowe, poziome linowe podwieszane, barierki asekuracyjne stałe i mobilne, urządzenia samohamowne, pionowe linowe systemy asekuracyjne), siatki ochronne i asekuracyjne, szynodrabiny i szyny FABA, umożliwiające swobodne poruszanie się na stanowisku roboczym w pionie, a jednocześnie zabezpieczające przed upadkiem, system linowy STOP-CABLE, stałe i mobilne punkty asekuracyjne (kotwiczące).
Podsumowanie
Jak podają Główny Urząd Statystyczny oraz Państwowa Inspekcja Pracy, upadki z wysokości są najczęstszą przyczyną wypadków śmiertelnych oraz poważnych uszkodzeń ciała. Bez wątpienia więc każdy zakład powinien mieć opracowane procedury bezpieczeństwa związane z pracami na wysokości oraz wyposażyć swoich pracowników w odpowiedni sprzęt zabezpieczający. Jak wskazują eksperci, podstawą jest właściwa ocena ryzyka, uwzględniająca specyfikę pracy w konkretnym zakładzie i pozwalająca na dobranie optymalnych rozwiązań. W następnej kolejności warto zapoznać się z bogatą ofertą rynkową polskich producentów i dystrybutorów, którzy dodatkowo posłużą radą i pomogą indywidualnie dobrać najlepszy sprzęt.
Anna Witkowska jest dziennikarką od wielu lat współpracującą z prasą branżową.
