Na maszynach, posadzkach i ścianach osadzają się różnego rodzaju zabrudzenia i zanieczyszczenia, takie jak pyły, pozostałości produkcyjne, smary i tłuszcze. Mogą one prowadzić do zagrożenia bezpieczeństwa pracowników, gorszej pracy urządzeń, większego zużycia energii, usterek i przestojów, a także do skażenia wytwarzanych produktów.
Zgodnie z § 14 Obwieszczenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 sierpnia 2003 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650), pracodawca jest zobowiązany utrzymywać pomieszczenia pracy w czystości i porządku oraz zapewnić ich okresowe remonty i konserwacje w celu zachowania wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy. W zakładach produkcyjnych kwestia czystości pomieszczeń i wyposażenia jest szczególnie ważna i lepiej jej nie bagatelizować, ponieważ w znaczny sposób odbija się na efektywności i jakości produkcji.
Metody czyszczenia
Po skończonym procesie technologicznym w wielu branżach niezbędne jest dokładne wyczyszczenie maszyn i urządzeń, otoczenia oraz mediów, tak by nie nastąpiło skażenie następnego wytwarzanego produktu (np. produktów kosmetycznych czy spożywczych). Higiena produkcji powinna być stale nadzorowana.
Istnieje wiele metod czyszczenia, w tym:
- zamiatanie,
- szczotkowanie,
- pianowanie,
- czyszczenie wodą pod ciśnieniem,
- czyszczenie z użyciem silnych środków chemicznych,
- czyszczenie suchą parą,
- czyszczenie suchym lodem.
Efektywność procesów mycia i czyszczenia zależy nie tylko od jakości sprzętu, ale także od możliwości dotarcia do wszystkich powierzchni, czasu, jakiego wymagają te czynności, a także przeszkolenia i zaangażowania pracowników. Dobór metody i urządzeń zależy od specjalizacji i wielkości zakładu, typu najczęściej występujących zanieczyszczeń, wymagań związanych z wytwarzanym produktem (oprócz czyszczenia konieczne mogą być inne zabiegi, np. dezynfekcja lub działania antykorozyjne), a także ryzyka wystąpienia pożaru czy wybuchu.
W przypadku dużej ilości zanieczyszczeń suchych, osiadających na posadzkach, stosuje się m.in. zamiatarki. Urządzenia te służą do szybkiego zamiatania powierzchni i sprawdzają się zarówno wewnątrz hal, jak i na zewnątrz. Dostępne są mniejsze zamiatarki ręczne – tańsze i przydatne do małych powierzchni oraz trudno dostępnych miejsc. W takim sprzęcie napęd kół przekłada się na obrót szczotek. W zamiatarkach z napędem szczotki napędzane są silnikiem. Jest to szybsza i bardziej efektywna metoda czyszczenia. Do zastosowań przemysłowych najlepsze są jednak zamiatarki samojezdne z fotelem i kierownicą. Sprawdzają się one na dużych powierzchniach i mogą zbierać różne rodzaje brudu (od drobnego pyłu po gruby gruz). Nie dotrą jednak do mniejszych zakamarków. Zwykle mają dwa rodzaje szczotek: szczotkę boczną podmiatającą oraz szczotkę główną walcową. To właśnie od ich jakości i rodzaju materiału, z jakiego zostały wykonane, zależy w dużej mierze skuteczność sprzątania. Podczas wyboru takiej maszyny warto zwrócić uwagę na typ konstrukcji silnika oraz to, czy urządzenie będzie zapewniać bezpyłowe zamiatanie.
Do usuwania zanieczyszczeń sypkich oprócz zamiatarek służą odkurzacze przemysłowe. Urządzenia te często są zaprojektowane do pracy w ciężkich warunkach. Mogą odkurzać na mokro lub na sucho, a także zasysać i separować ciecze, chłodziwa i wodę od ciał stałych (np. wiórów metalowych). Odkurzacze do pyłów niebezpiecznych muszą spełniać wymogi dyrektywy ATEX, dotyczącej zastosowania w strefie zagrożenia wybuchem 22.
Czystość posadzek pomagają utrzymać różnego rodzaju szorowarki, automaty szorująco-zamiatające oraz profesjonalne maszyny czyszczące, które jednocześnie zmywają i osuszają. W szorowarkach jednotarczowych woda wraz z detergentem zostaje przeniesiona na szczotkę urządzenia. Automaty zbierają wytworzone podczas mycia płyny i odsysają je do zbiornika. O efektywności takiej metody czyszczenia decyduje m.in. moc urządzenia, rodzaj i docisk szczotki oraz zastosowanego detergentu.
Częstą metodą czyszczenia całych hal produkcyjnych, łącznie z maszynami i liniami produkcyjnymi, jest pianowanie lub mycie wodą pod ciśnieniem (za pomocą urządzeń niskociśnieniowych lub wysokociśnieniowych). Takie czyszczenie składa się zwykle z kilku podstawowych etapów, jak:
- wstępne usunięcie pozostałości produkcyjnych, brudu i zanieczyszczeń (np. przez płukanie wstępne),
- dokładne umycie z wykorzystaniem odpowiedniego detergentu (lub np. przez nałożenie aktywnej piany),
- spłukanie i wypłukanie pozostałości detergentu,
- dezynfekcja (jeśli jest wymagana),
- osuszenie czyszczonej powierzchni.
Wysokociśnieniowe urządzenia czyszczące umożliwiają usunięcie nawet trwałych plam i zabrudzeń i są skuteczne na prawie każdej powierzchni. Mogą podgrzewać wodę lub wykorzystywać tylko zimną. Nagrzanie wody jest istotne zwłaszcza podczas usuwania zanieczyszczeń tłustych – wówczas woda powinna mieć temperaturę topnienia tłuszczu (ok. 60°C). Wysoka temperatura zawsze ułatwia odmywanie zabrudzeń, a tym samym skraca czas mycia i zmniejsza zużycie środków czyszczących.
W przypadku pianowania na zabrudzoną powierzchnię nanosi się pianę wytwarzaną za pomocą silnie napowietrzonego roztworu środka myjącego lub dezynfekującego. Wskutek pękania jej pęcherzyków zanieczyszczenie jest zwilżane środkiem myjącym lub dezynfekującym i następnie usuwane. Pianę spłukuje się wodą.
Ze względu na to, że w takich urządzeniach woda wypływa pod bardzo dużym ciśnieniem, należy uważać podczas czyszczenia, by nie uszkodzić powierzchni ani nie wyrządzić innych szkód. Czyszczenie tą metodą zależy m.in. od stosowanych lanc i detergentów. Przy użyciu specjalnych środków myjki mogą służyć także do dezynfekcji.
Warto przy tym pamiętać, że niektóre powierzchnie muszą być myte wodą zdatną do picia. Dostępne są urządzenia mobilne i stacjonarne.
W sytuacji gdy należy ograniczyć użycie wody, detergentów lub istnieje ryzyko naruszenia struktury powierzchni, warto rozważyć zastosowanie metody czyszczenia suchą parą, czyli parą niezawierającą cząsteczek cieczy. Gorąca para (o temp. ok. 175°C) pod ciśnieniem dociera do wszystkich miejsc, zmiękcza nawet najbardziej uporczywe zabrudzenia, a dzięki właściwościom dezynfekcyjnym niszczy bakterie, roztocza, grzyby i zarodniki. Nie ma tu też problemu z powstawaniem ścieków. Zanieczyszczenia nie rozpryskują się podczas mycia. To rozwiązanie dobrze sprawdza się m.in. podczas czyszczenia urządzeń elektrycznych – para o wilgotności ok. 5% może być używana do czyszczenia takich urządzeń bez ryzyka wystąpienia zwarć, iskrzenia czy powstania zniszczeń. Podczas doboru takiego urządzenia należy zwracać szczególną uwagę na wydajność i informacje dotyczące właściwości wytwarzanej pary. Im gorsze właściwości pary, tym mniejsza szansa na dokładne wyczyszczenie powierzchni.
Jeszcze bardziej zaawansowaną metodą jest czyszczenie suchym lodem. Polega ono na wystrzeliwaniu z dyszy ze sprężonym powietrzem granulek suchego lodu w temp. -78°C. Dochodzi wówczas do pęknięć między warstwą zanieczyszczenia a podłożem. W momencie uderzenia suchy lód zmienia stan skupienia na gazowy. Gaz ma ok. 700800 razy większą objętość i wskutek rozszerzania usuwa zabrudzenie.
Suchy lód ma wiele zastosowań, w tym jest przeznaczony do czyszczenia w przetwórstwie spożywczym, przy wytwarzaniu tworzyw sztucznych, linii produkcyjnych, stołów spawalniczych, mieszalników, turbin, form wtryskowych i maszyn. Zalety tej metody to przede wszystkim brak wilgoci i środków chemicznych. Suchy lód nie ma także właściwości ściernych ani korozyjnych. Daje możliwość szybkiego i dokładnego czyszczenia nawet w trudno dostępnych miejscach.
Na rynku dostępne są mobilne urządzenia do czyszczenia metodą strumieniową z wykorzystaniem suchego lodu, do stosowania z kompresorami wewnątrzzakładowymi. Potrzebne są też urządzenia do produkcji suchego lodu wytwarzające granulat o potrzebnych parametrach. Warto pamiętać, że ta metoda wymaga wyposażenia osób wykonujących to zadanie w specjalną odzież ochronną (ochronę słuchu, rękawice, okulary, aparat oddechowy).
Czyszczenie przez firmy zewnętrzne
Alternatywą dla zakupu urządzeń czyszczących jest skorzystanie z usług firm zewnętrznych zajmujących się profesjonalnie czyszczeniem. Tu także jest spory wybór możliwości i rozwiązań. Można zdecydować się na firmę świadczącą usługi ogólne lub wyspecjalizowane. Na rynku nie brakuje oferentów proponujących czyszczenie suchym lodem, suchą parą, pianą czy myjkami wysokociśnieniowymi. Zalety takiego rozwiązania to nieangażowanie własnych pracowników, większa wiedza i doświadczenie osób wykonujących pracę, a także bardziej specjalistyczny sprzęt. Prace zwykle są dostosowywane do potrzeb klienta, mogą przebiegać w godzinach nocnych lub podczas przestojów.
Autor: Anna Wrona – dziennikarka, współpracuje z prasą branżową od 2011 r. Interesuje się historią zakładów przemysłowych w Polsce oraz architekturą postindustrialną.
Tekst pochodzi z nr 3/2016 magazynu „Inżynieria i Utrzymanie Ruchu”. Jeśli Cię zainteresował, ZAREJESTRUJ SIĘ w naszym serwisie, a uzyskasz dostęp do darmowej prenumeraty w formie drukowanej i/lub elektronicznej.
Więcej na temat współpracy z firmą zewnętrzną zajmującą się utrzymaniem czystości przeczytają Państwo w artykule „Zachowanie czystości w zakładach przemysłowych”.
