Niejednokrotnie zdarza się, że procesy produkcyjne wymuszają na logistyce wewnątrzzakładowej zarówno magazynowanie, jak i transportowanie materiałów niebezpiecznych i niestandardowych. Konieczne okazuje się w takich przypadkach spełnianie przez magazyn dodatkowych wymagań. Niezależnie od tego, czy jest to nowy obiekt, czy też konieczne jest adaptowanie już istniejących pomieszczeń, kluczową kwestię stanowi uwzględnienie wymagań prawnych.
W momencie przystąpienia Polski do struktur Unii Europejskiej magazynowanie materiałów niebezpiecznych objęły dwa systemy prawne. Z jednej strony są to unijne regulacje i umowy, zaś z drugiej – krajowe akty o charakterze normatywnym. Stąd też pojawiło się wiele klasyfikacji materiałów niebezpiecznych. Dla przykładu ADR (fr. L’Accord européen relatif au transport international des marchandises Dangereuses par Route) w załączniku A zawiera podział wszystkich produkowanych na świecie materiałów niebezpiecznych. Dokument ten stanowi międzynarodową konwencję, która dotyczy drogowego przewozu towarów i ładunków niebezpiecznych, sporządzoną w Genewie dnia 30 września 1957 r. Została ona ratyfikowana przez Polskę w 1975 r. Przepisy umowy ADR są nowelizowane w cyklu dwuletnim. Umowa obowiązuje obecnie w 44 krajach.
Pamiętać należy, że wymagania, które dotyczą magazynowania materiałów niebezpiecznych, uwzględnione są w przepisach wynikających z wielu aktów normatywnych. W Polskim systemie prawnym przyjmuje się definicję materiałów niebezpiecznych ujętą w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. W myśl tego dokumentu za materiały niebezpieczne uznaje się w szczególności substancje i preparaty chemiczne zaliczone do niebezpiecznych, zgodnie z przepisami w sprawie substancji chemicznych stwarzających zagrożenia dla zdrowia lub życia.
Kilka wskazówek
Stojąc przed koniecznością zarządzania materiałami niebezpiecznymi, należy sięgnąć do rozdziału D (§91 do §104) wspomnianego już rozporządzenia. Fragment ten podejmuje kwestie wymagań dotyczących prac przy użyciu materiałów niebezpiecznych. Z przepisów wynikają nie tylko przepisy bezpiecznej i higienicznej pracy, ale również wymagania dotyczące uwarunkowań technicznych miejsc składowania. W pierwszej kolejności zwraca się uwagę na regały, które powinny się cechować zarówno odpowiednią wytrzymałością, jak i stabilną konstrukcją. Należy uwzględnić także zabezpieczenia, które zapobiegają przewróceniu się regałów. Ważne jest, aby przedmioty łatwo tłukące się, niebezpieczne substancje oraz preparaty chemiczne, a także materiały o największej masie były przechowywane na najniższych półkach.
Podkreśla się, że przy składowaniu materiałów, które mogą ulec samozapaleniu, należy ograniczyć wysokość składowania, stosować kominy wentylacyjne, a także przesypywać lub często przerzucać hałdy i zwały.
Pamiętać należy, iż niedopuszczalne jest składowanie materiałów bezpośrednio pod elektroenergetycznymi liniami napowietrznymi lub w odległości mniejszej (licząc w poziomie od skrajnych przewodów) niż:
- 2 m – od linii niskiego napięcia,
- 5 m – od linii wysokiego napięcia do 15 kV,
- 10 m – od linii wysokiego napięcia do 30 kV,
- 15 m – od linii wysokiego napięcia powyżej 30 kV.
Zbiorniki i naczynia
Warto zwrócić uwagę na zbiorniki oraz naczynia, a także inne opakowania, które służą do przechowywania materiałów niebezpiecznych. Powinny być one przede wszystkim:
- oznakowane w odpowiedni sposób,
- wykonane z materiału niepowodującego niebezpiecznych reakcji chemicznych z ich zawartością i nieulegającego uszkodzeniu w wyniku działania znajdującego się w nich materiału niebezpiecznego,
- wytrzymałe i zabezpieczone przed uszkodzeniem z zewnątrz odpowiednio do warunków ich stosowania,
- odpowiednio szczelne i zabezpieczone przed wydostawaniem się z nich niebezpiecznej zawartości lub dostaniem się do ich wnętrza innych substancji, które w kontakcie z ich zawartością mogą stworzyć stan zagrożenia,
- wypełnione w sposób zapewniający wolną przestrzeń odpowiednio do możliwości termicznego rozszerzania się cieczy w warunkach przechowywania, transportu i stosowania.
Pierwsze cztery wymagania powinny zostać brane pod uwagę względem opróżnionych pojemników do wielokrotnego użycia. Zabronione jest przechowywanie materiałów niebezpiecznych w pojemnikach oraz opakowaniach służących przechowywania środków spożywczych.
Ciekłe materiały niebezpieczne
W procesie przechowywania ciekłego materiału niebezpiecznego w stałych zbiornikach powinny znaleźć zastosowanie odpowiednie zabezpieczenia przed rozlewem i rozprzestrzenianiem się zawartości zbiornika w razie jego uszkodzenia (np. wanny, rynny, koryta, zbiorniki rezerwowe). Nie bez znaczenia pozostaje także zapewnienie urządzeń, które pozwalają na bezpieczny pomiar ilości cieczy znajdującej się w zbiorniku. Zadbać należy o uniemożliwienie dostępu osobom niepowołanym do miejsc, w których zbiorniki są przechowywane. Umieszczanie zbiorników z ciekłymi materiałami niebezpiecznymi, a także cieczami gorącymi, nad stanowiskiem pracy dozwolone jest jedynie w sytuacjach, które wymuszone są przez proces technologiczny. W takich przypadkach konieczne jest stosowanie urządzeń mających na celu zapewnienie ochrony przed oblaniem pracowników znajdujących się pod zbiornikami. Nad pomieszczeniami, w których znajdują się stałe zbiorniki z gazami sprężonymi, skroplonymi lub rozpuszczonymi pod ciśnieniem nie powinno się organizować stanowisk pracy.
Składowanie i transport
Niedopuszczalne jest pakowanie, składowanie, załadunek oraz transport materiałów niebezpiecznych z innymi materiałami, stwarzającymi dodatkowe zagrożenie na skutek wzajemnego oddziaływania tych materiałów w przypadku uszkodzenia opakowania. W pomieszczeniu magazynowym powinny zostać wywieszone instrukcje, mające za zadanie informowanie pracowników o sposobie składowania, pakowania oraz załadunku i transportowania materiałów niebezpiecznych. Pomieszczenia, które przeznaczone są do składowania materiałów niebezpiecznych, zarówno pod względem pożarowym lub wybuchowym oraz zagrożone niebezpieczeństwem wydzielania się substancji trujących albo tworzących z powietrzem mieszaniny wybuchowe, powinny być wyposażone w urządzenia zapewniające sygnalizację o zagrożeniach. Oprócz tego zastosowanie powinien znaleźć odpowiedni sprzęt i środki gaśnicze, środki neutralizujące, apteczki oraz odpowiednie środki ochrony zbiorowej i indywidualnej, stosownie do występujących zagrożeń. W pomieszczeniach, w których w wyniku awarii mogą wydzielać się substancje toksyczne lub palne, w ilościach tworzących zagrożenie wybuchem, powinien zostać uwzględniony system awaryjnej wentylacji wyciągowej. Ważne jest, aby był on uruchamiany zarówno z wewnątrz, jak i z zewnątrz pomieszczeń.
Sposób składowania i stosowania materiałów niebezpiecznych powinien zapewniać przede wszystkim:
- przestrzeganie ograniczeń dotyczących wspólnego składowania i stosowania materiałów,
- ograniczenie ilości jednocześnie składowanych materiałów do ilości dopuszczalnej dla danego materiału i pomieszczenia,
- przestrzeganie zasad rotacji z zachowaniem dopuszczalnego czasu składowania poszczególnych materiałów,
- zachowanie dodatkowych wymagań specyficznych dla składowania materiałów i ich stosowania,
- rozmieszczenie materiałów w sposób umożliwiający prowadzenie kontroli składowania i składowanych materiałów.
Istotne jest, aby przeładunek materiałów niebezpiecznych odbywał się w miejscu specjalnie do tego celu przystosowanym. Powinny znaleźć zastosowanie urządzenia przeznaczone do ochrony zbiorowej oraz indywidualnej, która ma na celu zapewnienie ochrony przed zagrożeniami, będącymi skutkiem elektryczności statycznej oraz występującymi przy przelewaniu.
Co na rynku
Na rynku nabyć można paletokontenery, przydatne przy magazynowaniu materiałów niebezpiecznych. Są one wyposażone w zawór z odpowietrzaniem. Dla przykładu paletokontenery z oferty firmy Promag produkowane są z paletami drewnianymi, plastikowymi oraz kombi (stal i tworzywo). Standardowo wyposażone są one we wlew 150 NW, zawór spustowy 50 NW, a także kosz stalowy ocynkowany. Z pewnością przydatne okażą się szyldy na etykiety. Istotne są atesty. W przypadku paletokontenerów firmy Promag jest to atest UN (dla substancji w II i III grupie pakowania).
Interesujące rozwiązania stanowią także szafy na materiały niebezpieczne. Dzięki nim w sposób bezpieczny można magazynować substancje o charakterze silnie żrącym czy łatwopalnym. Decydując się na zastosowanie szafy tego typu, warto zwrócić uwagę na spełnianie przez nie norm dotyczących przechowywania materiałów niebezpiecznych (EN 14470-1). Dla przykładu szafy na materiały niebezpieczne firmy Hartmann Tresore wykonane są z materiałów nieiskrzących. Ich ważna cecha to ognioodporność. Szafy te poddawane są procesowi certyfikacji w czterech klasach odporności pożarowej (15, 30, 60 i 90 minut). Oprócz tego w górnej części zastosowanie znajdują otwory, które umożliwiają podłączenie szafy do otworów wentylacyjnych, mających za zadanie minimalizowanie ryzyka zatrucia oparami.
Jeżeli substancje przechowywane są w beczkach, warto zadbać o wanny wychwytowe. Wykonane są one z metalu lub tworzywa sztucznego. Ich podstawowe zadanie to stałe wychwytywanie wycieków. Spust odbywa się za pomocą specjalnego kranu. Przydatna cecha rozwiązań tego typu to możliwość łatwego przemieszczania przy użyciu wózka widłowego. Na rynku dostępne są także akcesoria do wanien wychwytowych. Opcjonalnie nabyć można rampę podjazdową, dzięki której transport jest znacznie ułatwiony. Najczęściej wykonana jest ona z trwałego, a zarazem odpornego na chemikalia polietylenu. Rampa mocowana jest do modułu za pomocą zaczepówo małym kątcie nachylenia.
Tym sposobem użytkownik zyskuje możliwość łatwego ustawiania i zdejmowania ciężkich beczek przy pomocy wózków. Bezpieczeństwo użytkowania poprawia antypoślizgowe żebrowanie. Dla przykładu paleta (wanna wychwytowa) SJ 300002 z oferty firmy Topserw wykonana jest z bardzo trwałego i odpornego na chemikalia polietylenu. Rozwiązanie to doskonale nadaje się do składowania akumulatorów oraz beczek i pojemników z olejami, czy też substancjami agresywnymi. Mocna, samoustawiająca się kratownica jest nieprzesuwna i łatwo zdejmuje się do czyszczenia.
Poszczególne moduły palet (wanien) można łączyć, aby uzyskać większą powierzchnię roboczą. W celu uszczelnienia krawędzi pomiędzy paletami (wannami) oraz trwałego ich połączenia należy zastosować zestaw profili łączących i łącznik krzyżakowy. Opcjonalna rampa podjazdowa, mocowana do modułu za pomocą zaczepów, o małym kącie nachylenia, ułatwia ustawianie i zdejmowanie ciężkich beczek przy pomocy wózków. Antypoślizgowe żebrowanie rampy oraz platformy roboczej zapewnia bezpieczną eksploatację beczek i pojemników. Wanna cechuje się nośnością 1350 kg oraz 0002 wymiarami 1600x800x150 mm. Pojemność wychwytowa osiąga 120 l.
Pamiętać należy, że wanny wychwytowe dostępne są również w wersjach przenośnych. Mobilność zapewniona jest dzięki dwóm skrętnym kołom.
Magazynowanie materiałów niestandardowych
Niejednokrotnie zdarza się, że konieczne jest magazynowanie materiałów, które cechują się niestandardowymi wymiarami lub dużymi obciążeniami. W przypadku dużych obciążeń zastosować można regały półkowe z wysuwanymi półkami. Takie rozwiązanie stanowi bardzo solidną konstrukcję, dzięki czemu zyskuje się możliwość składowania ciężkich elementów. W półkach zastosowano przetłoczenia, które zapobiegają zsunięciu się towaru. Bezpieczeństwo użytkowania poprawia blokada przed wysunięciem dwóch półek jednocześnie. Dodatkowo niektóre regały (np. z oferty firmy Promag) mogą być wyposażone w wyższe ramy, w których górne części wyposażone są w belki umożliwiające podwieszenie wciągnika ręcznego łańcuchowego do podnoszenia i opuszczania ładunków.
Do przechowywania elementów długich doskonale nadają się regały wspornikowe. O konstrukcji regału decyduje wysokość oraz ciężar towarów. Stąd też wybierać można regały lekkie, średnie oraz ciężkie (np. z oferty firmy Mecalux). Regały wspornikowe produkowane są także z myślą o składowaniu bardzo ciężkich elementów dłużycowych. Wysuwane wsporniki umożliwiają obsługę regałów suwnicą lub żurawiem.
Klasyfikacja materiałów niebezpiecznych w świetle Konwencji ADR
1. Materiały i przedmioty wybuchowe
2. Gazy
3. Materiały ciekłe zapalne
4.1. Materiały stałe zapalne
4.2. Materiały samozapalne
4.3. Materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy zapalne
5.1. Materiały utleniające
5.2. Nadtlenki organiczne
6.1. Materiały trujące
6.2. Materiały zakaźne
7. Materiały promieniotwórcze
8. Materiały żrące
9. Różne materiały i przedmioty niebezpieczn
Adam Mizerski, prezes zarządu Complex Logistic
Czym się kierować przy doborze wyposażenia do magazynów materiałów niebezpiecznych i niestandardowych? Na co należy zwrócić szczególną uwagę w tego typu magazynach?
Niestety z zasady to, co nietypowe, niestandardowe czy niebezpieczne, bywa kosztowne. Nie inaczej jest w przypadku magazynowania towarów. Nie dziwi więc fakt, że w pierwszej kolejności należy wziąć pod uwagę zasobność portfela. O ile w przypadku standardowych magazynów mamy do dyspozycji szeroką gamę możliwości, począwszy od regałów półkowych, skończywszy na magazynach samonośnych z układnicami, o tyle w przypadku magazynowania materiałów niebezpiecznych czy nietypowych i niestandardowych, często zobligowani jesteśmy do stosowania rozwiązań wymuszonych chociażby wymogami bezpieczeństwa czy specyficznymi wymaganiami samego towaru. Innymi słowy, dobierając wyposażenie do takiego właśnie magazynu, decydującą rolę odgrywają szeroko pojęte względy bezpieczeństwa. I bynajmniej nie chodzi tu wyłącznie o bezpieczeństwo pracy.
Co usprawni pracę oraz podniesie bezpieczeństwo w takim magazynie?
W każdym magazynie, bez względu na rodzaj składowanego towaru, podstawową rolę odgrywają wskaźniki efektywnościowe. Skuteczne systemy pomiaru kluczowych wartości pozwalają na sukcesywne podnoszenie efektywności pracy zarówno pracowników, jak i samych urządzeń.
Pracownicy pokonują dziennie odcinki rzędu 1 km zamiast 10 km, praktycznie nie dźwigają, ponieważ tę pracę wykonuje przenośnik. Do tego zminimalizowane jest ryzyko popełnienia błędu, ponieważ wszystkim kieruje zaawansowany system WMS, generujący automatycznie zadania dla poszczególnych operatorów.
Autor: Damian Żabicki
