Produkcja to działanie cykliczne, oparte na ustalonym przebiegu wydarzeń. Określenie asortymentu, przewidywanego zapotrzebowania materiału wejściowego i produktu finalnego, rozłożenie wytwarzania w czasie, rozplanowanie przeglądów i napraw parku maszynowego, szkolenie pracowników, aż po plany sprzedażowe i osiąganie pierwotnie zakładanego zysku – to wszystko kluczowe elementy działalności firmy produkcyjnej. Służą one wykonaniu określonego planu produkcji.
Cele procesu planowania produkcji
Są to: maksymalne, uzasadnione ekonomicznie wykorzystanie możliwości wytwórczych firmy, racjonalizacja stanu zapasów, sprzętu, liczby produkowanych elementów, a także minimalizacja kosztochłonnych przestojów linii. Dodatkowo planowanie pozwala znacznie ograniczyć zbędne, zawyżone stany różnych zasobów, np. zamawianych materiałów, które nie zostały wykorzystane w produkcji. Dzięki planowaniu skraca się czas raportowania, a opóźnienia związane z realizacją zleceń są niwelowane. W związku z tym planowanie jest wręcz synonimem długofalowego oszczędzania. Stanowi jedną z podstawowych funkcji zarządzania firmą i w dużej mierze decyduje o jej sukcesie.
Osoby biorące udział w planowaniu
Kto uczestniczy w procesie planowania produkcji? Wiele osób – od pracowników najniższego szczebla, po osoby pełniące strategiczne funkcje w przedsiębiorstwie. W działaniu tym biorą udział planiści produkcyjni, analizujący poszczególne procesy produkcyjne pod względem niezbędnych materiałów, wykorzystania i zużycia maszyn i zasobów, spodziewanych efektów. Wyniki ich pracy kumulują analitycy ds. planowania, układający niezbędne prace w cykle wzajemnie się uzupełniające i niekolidujące ze sobą. Powstające w taki sposób strumienie akcji są zatwierdzane przez kierowników bądź dyrektorów ds. planowania, weryfikujących efektywność zarysowanych procesów, ich koszt i czasochłonność [1].
Wiedza niezbędna do zaplanowania procesu
Przed rozpoczęciem procesu planowania należy zebrać bardzo wiele informacji. Najważniejsza z nich to cel procesu. Celowość działań to kluczowy element podejścia planistycznego. Proces planowania pozwala bowiem przede wszystkim uniknąć wszystkich działań zbędnych, a zatem znacznie ograniczyć koszty.
Niezbędne są także informacje o zasobach – materiałowych, ludzkich, finansowych, czasowych, sprzętowych. Niejednokrotnie poprawnie zaplanowany proces bez pełnego zestawu danych o zasobach okaże się nieaplikowalny w rzeczywistości. Wystarczy, że zabraknie odpowiednich materiałów, część pracowników przejdzie na zwolnienie czy ulegnie usterce ważna maszyna, a plan nie zostanie wykonany i na horyzoncie pojawią się duże straty. By tego uniknąć, rozpisuje się szczegółowe dane dotyczące poszczególnych zamówień, liczby produkowanych detali, terminów umówionych dostaw, rozkładu priorytetów, kosztów, a także możliwych przesunięć czasowych i innych wykroczeń poza plan.
Dobry plan produkcji zawiera plan B na wypadek ewentualnego niepowodzenia. Należy mieć np. wybranych trzech innych dostawców materiału, na wypadek niewywiązania się z umowy tego, z którym nawiązaliśmy współpracę. Jeśli pracownik działu produkcyjnego nie może stawić się na swojej zmianie, trzeba mieć kontakt do pracowników kontraktowych, którzy mogą go zastąpić. W razie przestoju wywołanego usterką w parku maszynowym, należy dysponować maszyną na zastępstwo lub mieć odpowiedni margines bezpieczeństwa w założonym terminie. Oczywiście zdarzają się sytuacje nie do przewidzenia, lecz dzięki monitoringowi produkcji jej planowanie jest znacznie łatwiejsze i bardziej trafne.
Monitoring bazą planowania
Oczywiste jest, że nie sposób zaplanować procesu bez pełnego pakietu informacji, również statystycznych, stanowiących swoistą bazę wyjściową. Stąd tak istotny jest stały monitoring produkcji. Dzięki wykorzystaniu zintegrowanych systemów informatycznych i sieci poziomu obiektowego (magistralowe systemy automatyki), możliwe jest sczytywanie, zapamiętywanie i analizowanie danych dotyczących czasu i efektywności produkcji, realizacji planów, zużycia zasobów, parametrów wynikowych maszyn i ich usterek. Informacje te stanowią punkt wyjścia do planowania. Bazując na nich, bierze się pod uwagę wszystkie ewentualności podczas trwania procesu. Im więcej informacji, tym pełniejszy obraz sytuacji i lepszy plan.
W procesie produkcyjnym istnieje wiele elementów, które mogą stać się newralgiczne. Dzięki długotrwałemu monitoringowi można uniknąć wielu związanych z nimi utrudnień, awarii. Zdobycie informacji na temat zapotrzebowania na materiały i sprzęt, na temat stanów magazynowych, analiza materiało- i pracochłonności, składanie odpowiednich zamówień i określanie potrzeb kadrowych w zależności od wykonywanych w procesie czynności – to tylko niektóre elementy ulegające znacznemu usprawnieniu w przypadku rzetelnego monitoringu produkcji [1].
Planowanie a hierarchizacja zleceń
Aby osiągnąć przewidywany czas realizacji zamówienia, trzeba zastosować przemyślaną hierarchizację zleceń. W przemyśle mnożą się przykłady nieracjonalnego planowania: sterylizacja elementów wykonana dwa dni za wcześnie, transport czekający tydzień na zakończenie produkcji, zgoda na realizację 1 tys. sztuk detali w tydzień, mimo że w normalnych warunkach zakład może wyprodukować jedynie 250 sztuk. Te sytuacje powtarzają się, co wynika np. z potrzeby szybkiego napływu gotówki, specyficznych wymagań klienta, nieświadomości planistów, braku komunikacji wśród pracowników.
Kluczowym elementem planowania jest układanie hierarchii zadań – które etapy powinny zostać wykonane jako pierwsze, które w drugiej czy trzeciej kolejności. Każdy proces ma swoje miejsce w układzie, w schemacie funkcjonowania przedsiębiorstwa, a ten nie powinien być zaburzany.
Wspomaganie planowania
Do planowania produkcji wykorzystywane są różnego rodzaju systemy informatyczne i pakiety oprogramowania. Podstawą są programy klasy ERP, czyli Enterprise, przeznaczone do pełnej informatyzacji i automatyzacji przedsiębiorstwa, ze szczególnym uwzględnieniem monitoringu parametrów maszyn i zużycia zasobów. Oprogramowanie klasy ERP ma zróżnicowane moduły, odpowiedzialne za różne funkcje i obsługiwane przez różne osoby, współdzielące jednak bazę danych tak, by każdy mógł pracować w oparciu o te same informacje. Niektóre z nich – APS, czyli Advanced Planning Systems (Zaawansowane planowanie produkcji) – to systemy pozwalające na realizację wieloaspektowych operacji planistycznych i symulacji z równoczesną optymalizacją. Inne, MES – Manufacturing Execution Systems (Systemy Realizacji Produkcji) – służą do wdrażania już gotowych planów produkcyjnych. Zajmują się także gromadzeniem danych w czasie rzeczywistym i dopasowywaniem, korektą planu na ich podstawie. Kolejny moduł poświęcony produkcji to RP – planowanie zapotrzebowania materiałowego (Material Requirements Planning). Jest to element usprawniający wyznaczanie zapotrzebowania na poszczególne zasoby materiałowe dla danego procesu [2].
Korelacja zamówień długotrwałych i bieżących
Planowanie produkcji rozpoczyna się od zleceń już znanych, długotrwałych bądź cyklicznych. Stanowią one ramową działalność firmy i jej podwaliny finansowe. Od ich realizacji zależy zazwyczaj bazowy dochód przedsiębiorstwa.
Nie można jednak zapomnieć o zleceniach i pracach bieżących. Niezwykle często są one przyjmowane i realizowane w porażającej ilości. Jak sobie z tym poradzić? – dzięki przewidywaniu, już na starcie, mocy przerobowych na prace bieżące, czyli obejmujące okres do ok. 1 miesiąca.
Inną kwestią jest strategiczny plan rozwoju przedsiębiorstwa, konieczny do sporządzenia planu długofalowego. Cele do osiągnięcia w perspektywie 5 lat to dla przedsiębiorstwa ogromny motywator do działania i niezastąpiony drogowskaz.
Realizowane zlecenia długookresowe i bieżące – oba te rodzaje powinny się składać na działania mające na celu realizację strategii. Pozwoli to na utrzymanie integracji i spójnego wizerunku przedsiębiorstwa, a także zwiększenie jego wiarygodności [3].
Rola szkoleń personelu w planowaniu
Żaden plan, nawet najlepszy i optymalny, nie zostanie w pełni wykonany bez wykwalifikowanej kadry produkcyjnej. Zarówno pracownicy niższego szczebla, u których wyższe wykształcenie techniczne nie jest wymagane, jak i pracownicy pełniący strategiczne funkcje w przedsiębiorstwie, muszą znać plan produkcji, rozumieć swoje zadania w całym procesie i wywiązywać się z nich w 100 procentach. W przypadku choćby minimalnego braku wiedzy, umiejętności czy doświadczenia może dojść do nieprzewidzianych konsekwencji. Dlatego aktywne, ustawiczne szkolenie pracowników i podwyższanie poziomu ich kompetencji jest tak istotne w utrzymaniu sprawnie działającego działu produkcji [4].
Agnieszka Hyla jest specjalistą ds. marketingu i komunikacji w EMT-Systems Centrum Szkoleń Inżynierskich, a także doktorantką w Katedrze Biomateriałów i Inżynierii Wyrobów Medycznych Wydziału Inżynierii Biomedycznej Politechniki Śląskiej.
Online
Więcej na temat narzędzi informatycznych do planowania produkcji przeczytają Państwo w artykule „Systemy APS w nowoczesnej produkcji”.
Literatura
1. „Proces planowania produkcji”, [w:] Encyklopedia Zarządzania Online, mfiles.pl/pl/index.php/Proces_planowania_produkcji, dostęp z dnia 30.03.2016 r.
2. „Planowanie produkcji w praktyce”, planowanieprodukcji.blox.pl, dostęp z dnia 30.03.2016 r.
3. M. Kraszewska, „Wielopoziomowy system planowania produkcji na przykładzie wybranego przedsiębiorstwa”, „Automatyka” 2008, tom 12, zeszyt 2.
4. Optymalizacja procesów produkcyjnych, EMT-Systems, emt-systems.pl/design_for_six_sigma.htm, dostęp z dnia 30.03.2016 r.
