Oczekuje się, że do roku 2014 liczba zatrudnionych osób w wieku powyżej 55 lat wzrośnie aż o 49%, gdy w tym samym czasie liczba młodszych pracowników zwiększy się jedynie o 2,9% (analizy biura U.S. Census Bureau). W ten sposób odsetek ludzi starszych aktywnych zawodowo wzrośnie do poziomu 21% w stosunku do 15% zanotowanych w roku 2004.
Z tego właśnie powodu menedżerowie przedsiębiorstw, przygotowując swoje strategie działalności na najbliższe lata, powinni nie tylko brać pod uwagę konieczność wdrażania najnowszych technologii, opracować zasady i kryteria zatrudniania nowych pracowników, ale również zapewnić właściwe warunki pracy pracownikom starszym. Np. z punktu widzenia ogólnego bezpieczeństwa pracy warto uwzględnić to, że zgodnie z licznymi badaniami prowadzonymi przez uznane amerykańskie ośrodki badawcze, grupa tych pracowników, w porównaniu z pracownikami młodszymi, cechuje się znacznie mniejszym ryzykiem ulegnięcia w czasie pracy groźnym wypadkom urazowym. Jest to zapewne wynikiem większego doświadczenia, ogólnie rzecz biorąc, bezpieczniejszych zachowań i wykonywania lżejszych fizycznie prac. Niestety w grupie tej pojawiają się i niekorzystne zjawiska, związane z częstszymi chorobami i w razie wypadku, znacznie dłuższa, rekonwalescencją. W związku z tym okazuje się, że o ile średnia liczba dni nieobecności dla całej załogi wynosi 7, to dla grupy wiekowej powyżej 45 lat już 11 do 12 dni. W ostatnich latach (np. rok 2005) osoby w wieku powyżej 45 lat stanowiły 51% ogólnej liczby pracowników, którzy ulegli wypadkom śmiertelnym. Co ciekawe, większość tych wypadków związana była z upadkami, urazami mechanicznymi itp. W przypadku pracowników młodszych wypadki śmiertelne następowały najczęściej na skutek kontaktu ze szkodliwymi substancjami i oparami oraz materiałami niebezpiecznymi.
Grupa starszych pracowników charakteryzuje się ogólnie niższym współczynnikiem wypadkowości urazowej, jednakże średnia liczba dni nieobecności w pracy na skutek ewentualnych wypadków jest znacznie większa w porównaniu z młodszymi pracownikami.
Przeprowadzona w 1994 r. w Stanach Zjednoczonych Narodowa Ankieta Zdrowotna wykazała, że z wiekiem wzrasta odsetek pracowników z rożnego typu upośledzeniami czy kalectwem, ograniczającymi ich zdolność do pracy. Fakt ten w połączeniu ze wspomnianą wcześniej tendencją starzenia się pracowników, doprowadzi już wkrótce do wzrostu liczby pracowników posiadających różnego rodzaju upośledzenia i niedoskonałości zdrowotne i fizyczne. To niezwykle ważne stwierdzenie, bowiem na jego podstawie można spodziewać się w najbliższych latach ogólnego wzrostu zagrożenia bezpieczeństwa pracy i wypadkowości.
Skutki starzenia się pracowników
Ogólnie wiadomo, że procesy starzenia przebiegają u każdego człowieka indywidualnie, wywołując różne reakcje organizmu, przypadłości itp. Jakie więc działania ogólne w stosunku do grupy starszych pracowników powinni podjąć menedżerowie przedsiębiorstw? Specjaliści medycyny pracy podkreślają, że poważniejsze zmiany fizjologiczne pracowników zaczynają się zazwyczaj tuż po czterdziestce i z czasem, aczkolwiek w rożnym tempie, postępują.
Jednym z najczęstszych i najwcześniej występujących objawów jest pogorszenie się wzroku. Źrenice reagują znacznie wolniej na zmianę jasności oświetlenia, wolniej dostosowują się do widzenia w ciemności, jednocześnie stając się bardziej wrażliwe na wszelkiego typu olśnienia. Trudność sprawia również skupienie wzroku na odczycie małych liter, ze względu na postępującą w tym wieku krótkowzroczność, co z kolei wiąże się z ogólnym ograniczeniem pola widzenia. U pracownika pojawiają się kłopoty z rozróżnianiem kolorów pastelowych, szczególnie zaś niebieskiego i zielonego.
W przedziale wiekowym 40–50 lat mogą pojawiać się również pierwsze problemy ze słuchem, szczególnie w grupach narażonych na hałas. Jednym z nich jest utrata ostrości słuchu oraz możliwości usłyszenia pewnych częstotliwości fal słyszalnych, co prowadzi do problemów z komunikacją werbalną, zwłaszcza w głośnych, hałaśliwych środowiskach. Na skutek zmian narządu słuchu uszkodzeniu może ulec również tzw. ucho wewnętrzne, a wraz z nim błędnik odpowiedzialny za utrzymanie równowagi ciała, co może skutkować tendencją do częstszych upadków, zawrotów głowy itp.
Wykorzystanie jasnych i wyrazistych kolorów przedmiotów ułatwi pracownikom ich znalezienie i identyfikację
W momencie osiągnięcia 60 lat cały organizm człowieka podlega licznym zmianom fizjologicznym. Na przykład następuje znaczący spadek masy mięśniowej, u niektórych osób powodując utratę siły nawet od 15% do 20% w porównaniu z siłą fizyczną w wieku lat 20 czy 30. Postępująca osteoporoza przyczynia się do większej łamliwości kości przy ewentualnych wypadkach, niekiedy występuje uczucie sztywnienia rąk, ograniczające zdolności pracowników do prac manualnych.
Dodatkowo pojawia się spowolnienie reakcji odruchowych na skutek starzenia się komórek i receptorów układu nerwowego, wolniej przesyłających impulsy powodowane przez bodźce zewnętrzne. Skóra staje się cieńsza, mniej elastyczna, następuje redukcja podskórnej tkanki tłuszczowej. Zjawiska te mogą przyczyniać się do problemów z utrzymaniem właściwej ciepłoty ciała i poczucia dyskomfortu w trakcie wykonywania prac. Skutkiem tego pojawia się zwiększona senność, negatywnie wpływająca np. na realizację przyjętego na sztywno w przedsiębiorstwie grafika zmian i spowalniająca ogólny rytm wykonywania zadań.
Raport amerykańskiego Narodowego Zrzeszenia Pracodawców, opracowany wraz z ośrodkiem Deloitte & Touche, przewiduje zapotrzebowanie pracodawców na nowych pracowników na poziomie 10 mln do roku 2020. W raporcie tym specjaliści zwracają uwagę, że pomimo podnoszenia granicy wieku emerytalnego, wciąż w grupie aktywnej zawodowo zbyt mało jest pracowników wykwalifikowanych i doświadczonych, zdolnych do utrzymania odpowiedniego poziomu produkcji. Stąd nagląca wręcz potrzeba podjęcia działań zmierzających do zabezpieczenia i utrzymania zatrudnionych już pracowników, tak by nowo zatrudnieni mogli za ich pośrednictwem zdobyć wymagane kwalifikacje, doświadczenie i w pełni rozpocząć swą karierę zawodową.
Działania zmierzające do utrzymania wysokiej wydajności pracowników niezależnie od ich wieku
W celu podtrzymania wydajności pracy starzejących się pracowników konieczne jest wdrożenie szeregu rozwiązań ułatwiających im organizację miejsca pracy. Na przykład, aby uporać się z problemem obniżenia zdolności postrzegania i widzenia, niekiedy wystarczy odpowiednie zwiększenie lub dobór oświetlenia, redukcja możliwych przypadków olśnienia w miejscu pracy itp. Należy zadbać, by źródła światła skierowane były prostopadle do powierzchni, na której wykonywana jest praca – np. prostopadle do monitora komputera, lub umieszczone za nim (poświata). Warto zastosować również dodatkowe filtry antyrefl eksyjne do monitorów, a same monitory powinny mieć szeroki zakres możliwych rozdzielczości ekranu, pozwalając na jej dostosowanie do indywidualnych potrzeb i przyzwyczajeń pracowników. Ekrany komputerów należy regularnie czyścić, a w razie konieczności regulować ich ustawienia dotyczące kolorów, jasności, kontrastu itd., tak by zapewnić optymalną czytelność tekstów, znaków i grafik. Należy zwrócić uwagę na zapewnienie prawidłowej pozycji ciała pracownika – oczu, karku i ramion względem monitora, zwłaszcza dla osób pracujących w okularach. Na wszystkich stanowiskach wymagających skupienia wzroku, czytania liter i znaków itp. konieczna jest organizacja odpowiednich przerw w pracy, tak by narząd wzroku mógł odpocząć, a później bardziej efektywnie pracować. Warto pamiętać, by wszystkie znaki ostrzegawcze i wyznaczające drogi ewakuacyjne w zakładzie miały jasne i wyraziste kolory, tak by możliwa była ich szybka percepcja.
W celu zapewnienia maksymalnego komfortu pracy i zabezpieczenia przed utratą słuchu dążyć należy do zredukowania w pomieszczeniach zakładowych hałasu i szkodliwych szumów. O ile tylko to możliwe, urządzenia generujące hałas powinny być zlokalizowane w odizolowanych, dźwiękoszczelnych szafkach, gablotach lub pochłaniających dźwięk obudowach. W miejscach, gdzie redukcja hałasu jest niemożliwa lub ograniczona, konieczne jest umożliwienie pracownikom korzystania ze specjalnych, ochronnych słuchawek, zapobiegających postępowi utraty słuchu oraz sprzętu audio, telefonów itp. z funkcjami pozwalającymi na regulację poziomu natężenia dźwięku. W tego typu lokalizacjach zaleca się też stosowanie dodatkowych sygnałów wizualnych np. w momencie dzwonienia telefonu czy stanów alarmowych (sygnały na ekranie komputera itp.).
Dane statystyczne wskazują na większą podatność starszych pracowników na wypadki i urazy związane np. z upadkami,
potknięciami, uderzeniami, niż na skutek pracy w środowiskach niebezpiecznych, przy materiałach niebezpiecznych itp.
W zakładach przemysłowych zatrudniających starszych pracowników konieczne jest również uwzględnienie faktu słabnięcia i zwiotczenia ich mięśni, stawów i związanego z tym spadku szybkości reakcji, elastyczności itd. Dlatego też należy odpowiednio dobrać intensywność oraz ciężar prac dla poszczególnych pracowników, pamiętając, że na przykład zdolności do przeniesienia różnych ciężarów u takich pracowników są o ok. 20% mniejsze niż u osób młodszych. Do realizacji tego typu zadań warto zapewnić środki pomocnicze w postaci podnośników mechanicznych lub elektrycznych, a pracownicy powinni mieć możliwość częstszego odpoczynku oraz zapewnioną rotacyjność wykonywanych zadań.
Ponadto w czasie wykonywania pracy pracownicy powinni mieć zagwarantowaną właściwą postawę ciała. Unikać należy działań statycznych, zwłaszcza wymagających niekomfortowej pozycji ciała, a stanowisko pracy powinno być tak zorganizowane, by wyeliminować konieczność częstego lub długotrwałego sięgania ponad głowę, nadmiernego zginania się itp. Najlepiej, gdy pracownik wykonuje swoje zadania bezpośrednio przed sobą, w niewielkiej odległości od korpusu ciała. W celu poprawy ergonomii stanowiska pracy warto rozważyć również np. zwiększenie uchwytów, dźwigni, których powierzchnia powinna być chropowata (zwiększona przyczepność). Niezbędna może być również wymiana małych przycisków i kontrolek na większe, ulokowanie ich w bardziej przystępnych miejscach. Pamiętać trzeba również o tym, by starsi pracownicy nie byli wystawiani na działanie ekstremalnych temperatur, zarówno wysokich, jak i niskich.
Niekiedy wprowadzenie nawet niewielkich zmian na stanowiskach pracy lub w ogólnym środowisku pracy ludzi starszych może przyczynić się do znacznego wzrostu wydajności pracy i to niezależnie do ich faktycznego wieku. Unikać należy przede wszystkim nadmiernego zagracenia, gromadzenia niepotrzebnych, poniewierających się przedmiotów w pomieszczeniach, a ciągi piesze powinny być dobrze oznakowane i oświetlone, co przyczyni się do zmniejszenia ryzyka upadków, potknięć itp. Drugi istotny czynnik to dobrze dobrany terminarz i harmonogram zmian pracowniczych, zapewniający pracownikom należyty czas odpoczynku.
Specjaliści amerykańskiej Organizacji Bezpieczeństwa Pracowników stwierdzają m.in., że menedżerowie muszą rozpocząć działania zmierzające do zwiększenia bezpieczeństwa i komfortu pracy starszych członków załogi, wartościowej i doświadczonej grupy ludzi. – Ich strata może przyczynić się do gwałtownych spadków koniunktury w niektórych zakładach przemysłowych – stwierdza Jack H. Dobson, prezes tej organizacji. – Zwłaszcza że w większości przypadków są one łatwe do realizacji i niezbyt kosztowne, a mogą przyczynić się do zmniejszenia strat, wzrostu wydajności i utrzymania odpowiedniego poziomu równowagi przychodów i wydatków w przedsiębiorstwie.
UR
Laura Brown, W.W. Graigner Inc.
Laura Brown jest wiceprzewodniczącą działu marketingu w koncernie W.W. Grainger, gdzie odpowiada za organizację całej sfery marketingowej firmy, w tym kontaktów z klientami, analiz popytu i podaży produktów, przygotowanie reklamy i promocji w sieci Web.
Artykuł pod redakcją Andrzeja Ożadowicza
Wszystkie zdjęcia dzięki uprzejmości firmy W.W. Grainger Inc.
